Fraudeur?! Het schandaal van de Toeslagenaffaire

Achtereenvolgende staatssecretarissen stapten op, het vorige kabinet viel ­erover, maar het blijft rommelen bij de Belastingdienst. De ­misstanden spelen niet ­alleen bij ouders die een kinder­opvangtoeslag ontvingen. Ook bij de gewone inkomsten­belasting vallen slachtoffers.

Uit onderzoek van tv-programma EenVandaag in samenwerking met De Groene ­Amsterdammer blijkt dat sinds 2014 zo’n tweehonderd ­belastingadviseurs zijn aangepakt door hetzelfde fraude­team dat ook verantwoordelijk is voor de toeslagenaffaire: het Combi­team Aanpak ­Facilitators (CAF). De ­Belastingdienst gebruikte hetzelfde onrechtmatige systeem als in de toeslagenaffaire om fraude­gevoelige aftrekposten – zoals ­zorgkosten en giften aan goede doelen – op te sporen.

Sjoemelende adviseurs

Vroeger deden we aangifte met een papieren biljet en die ­biljetten werden steekproefsgewijs en handmatig gecontroleerd. Bij ­twijfel vroeg de inspecteur om bewijsstukken of kwam langs voor een boekenonderzoek.

Nu iedereen digitaal aangifte doet, is het mogelijk de ­aangiftes ­digitaal te ‘scannen’ en deels handmatig, maar ook deels ­automatisch te controleren met een computergestuurd algoritme. Zo maakt de ­Belastingdienst een schifting tussen wat wel ­nader wordt ­bekeken en wat niet. ­Inkomen, sterke ­schommelingen met het jaar ervoor, hoge aftrek­posten: de computer van de ­Belastingdienst plaatst een ­digitaal vlaggetje en kan de pijlen richten op gewenste aandachtspunten. Het systeem waarin de risico­signalen werden geregistreerd, kreeg de naam Fraude Signa­lering Voorziening (FSV). Het werd sinds 2014 ook gebruikt om te zoeken naar mogelijk ­sjoemelende ­belastingadviseurs die voor hun cliënten boven­gemiddeld veel zorgkosten of giften aftrokken. Onder meer door de toeslagen­affaire kwam er steeds meer ­kritiek op dit systeem en ­inmiddels staat vast dat de FSV in strijd was met de Algemene ­verordening gegevens­bescherming.

Sinds 27 februari 2020 wordt de FSV daarom niet meer ­gebruikt, maar tussen 2014 en 2020 zijn volgens EenVandaag wél ­ongeveer ­tweehonderd belastingadviseurs ­aangepakt op basis van de gegevens van de FSV. Onder hen ook oudere boek­houders die na hun AOW-leeftijd vaste klanten bleven ­helpen met de aangifte.

Deze klanten ­werden zelf ook een dagje ­ouder en ­kregen vaak meer zorgkosten. Zorgkosten die worden vergoed, kun je niet aftrekken van de ­inkomstenbelasting. Zorgkosten die niet worden vergoed, zijn soms helemaal of gedeeltelijk aftrekbaar. Maar de regels voor de aftrekbaarheid van zorgkosten zijn ­ingewikkeld en veranderen ieder jaar. Wat het ene jaar nog wel ­aftrekbaar was, is dat het volgende jaar ­misschien niet meer. Daarnaast is er een drempelbedrag gekoppeld aan het ‘verzamel­inkomen’ en bij een laag inkomen mag je soms een verhoging op de ziektekosten toepassen. Door deze wirwar van regels is een foutje snel gemaakt.

Desondanks kregen sommige van deze belastingadviseurs het stempel van verdachte en werden zij door inspecteurs en medewerkers van de Belasting­telefoon bejegend als fraudeur. ­Belastingadviseurs werden op bevel van de Officier van Justitie van hun bed ­gelicht, ­opgesloten en verhoord. Zo ook adviseur Hans Mooij uit Lichtenvoorde. ‘‘Mijn vrouw is ziek en hulpbehoevend, dus ik moest smeken of ik in ieder geval thuis mocht slapen’’, vertelt hij.

Belastingadviseur Hennie ­Reuver had een groot belasting­kantoor dat inmiddels is over­genomen door zijn zoon. ­Eenmaal ­gepensioneerd bleef hij ­tientallen klanten helpen met hun ­aangifte, onder wie mensen uit de ­sociale werkplaats met hoge ziekte­kosten. Ook Reuver komt in de FSV ­terecht, ligt overhoop met de ­Belastingdienst en wordt ­uiteindelijk zelfs door de rechter veroordeeld tot een gevangenis­straf. In de toeslagen­affaire ­erkenden rechters later pas dat ze meer vraagtekens hadden moeten ­zetten bij de interpretatie van het beleid door de Belastingdienst. Daar hoopt Reuver ook op en hij gaat in hoger beroep.

Klanten onder vergrootglas

Niet alleen adviseurs zijn de dupe. Ook hun tientallen en soms ­honderden klanten voor wie ze de aangifte verzorgen, liggen ­onder een vergrootglas. ­Hoeveel van deze klanten daardoor in het fraude­systeem terecht zijn ­gekomen, en welke ­bedragen zij daardoor ­hebben moeten ­terugbetalen, is niet ­bekend. Maar meerdere ­adviseurs hebben laten weten dat de meeste klanten het gevecht met de ­Belastingdienst niet ­aangaan en daarom terug­betalen, terwijl niet ­altijd helder is of dat ook wel moest.

Het overkwam ook Gerrie Trap uit Oldenzaal. ‘‘Het was ramp­zalig’’, zegt ze. ‘‘Tussen de zieken­huisopnames en bestralingen door moest mijn man iedere keer bewijsstukken opsturen naar de Belastingdienst. De ­brieven ­bleven maar komen, terwijl we alle ­documenten al eerder opgestuurd ­hadden. Die papieren raakten daar steeds zoek en dan wilden ze weer wat anders, en dan nóg een keer. Volgens mij is het een gigantische puinhoop bij de ­Belastingdienst.’’ De problemen begonnen na een inval bij hun belastingadviseur in 2016. Opeens wilde de Belastingdienst bewijsstukken van Gerrie en haar man zien, ook van voorgaande jaren – anders moesten ze terugbetalen. Rond dezelfde tijd werd haar man ziek en kon hij minder werken, terwijl de zorgkosten opliepen.

‘‘Zijn been werd geamputeerd en de eigen ­bijdrages voor de ­rolstoel en scootmobiel hebben we zelf betaald’’, vertelt Gerrie. ‘‘Hij werd bestraald in Groningen, maar ook vervoers- en hotel­kosten daar mocht ik niet aftrekken. Terwijl vervoerskosten volgens onze ­adviseur in 2016 onder voorwaarden nog aftrekbaar waren. Zelf volg ik een dieet voor de ziekte van Lyme, waar ik veel baat bij heb, maar dat werd niet geloofd door de inspecteur. Ziek zijn is duur. Ondertussen kwam er geen geld meer binnen en moesten we ­overwaarde van het huis ­opnemen.’’

Gerrie Trap heeft ­duizenden ­euro’s terug moeten betalen. Na het overlijden van haar man heeft ze hun huis min of meer nood­gedwongen moeten verkopen. Ze huurt inmiddels een appartement. De Belastingdienst laat in een reactie weten dat de ­genoemde kosten naar hun ­oordeel niet ­aftrekbaar waren.

Verdachte giften

Naast bepaalde zorgkosten zijn ook giften aan goede doelen soms aftrekbaar. Ook hiervoor is de ­rekensom ingewikkeld en geldt er een drempelbedrag. Bovendien ­moet het goede doel erkend zijn door de Belastingdienst, maar de lijst met erkende instellingen verandert nog wel eens. Dat kan gevolgen hebben voor de aftrekbaarheid, naast de toch al ­ingewikkelde ­berekening van drempelbedragen. Ook hier geldt: een foutje is snel gemaakt, zelfs door belasting­adviseurs.

Excuusbrief

Inmiddels hebben vorig jaar 240.000 mensen een excuusbrief gekregen van de Belastingdienst. Onder hen veel slachtoffers van de toeslagenaffaire, maar ook gedupeerden die zich hebben ­laten helpen door een verdachte belastingadviseur. Al deze mensen hebben, zonder het te weten, op een zwarte lijst van de Belastingdienst gestaan en hebben ­mogelijk onterecht terugbetaald. Wie een excuusbrief heeft gehad, kan ­wellicht herziening aanvragen van navorderingen, ook als de ­termijn van vijf jaar is verstreken. 

Maar het vertrouwen is daarmee niet terug. Veel gedupeerden zijn nog boos of aangeslagen. ‘‘Ik trek helemaal niets meer af’’, zegt Nel de Weerd uit Haaks­bergen, die na een beroerte €4000 moest terugbetalen aan eerder afgetrokken zorgkosten. ‘‘Ik ben hersteld en doe mijn ­aangifte weer zelf. Ik heb hulp ­gekregen van ­verschillende ­adviseurs. Maar achteraf heb ik toch problemen gehad, dus ik ­vertrouw niemand meer en de ­Belastingdienst al ­helemaal niet.’’

Reactie Belastingdienst

De Belastingdienst gaat in ­verband met de privacy niet in op individuele situaties. Wel zegt de dienst in een reactie dat een ­belastingadviseur ‘voor veel ­burgers en ­ondernemers een belangrijke bijdrage kan ­leveren omdat wet- en regel­geving ­ingewikkeld kan zijn en veel ­mensen hulp nodig hebben om hun belastingaangifte goed te laten verlopen.’

Veruit de meeste adviseurs doen hun werk voortreffelijk, aldus de dienst. ‘Een klein deel niet. Deels omdat ze de ­kennis niet hebben en een nog kleiner deel die opzettelijk foute aangiften doet. Vaak kunnen de belastingplichtigen de kwaliteit van het werk van de adviseur ­onvoldoende beoordelen en ­vertrouwen zij erop dat de ­belastingadviseur haar of zijn werk goed doet.’

Belastingplichtigen mogen ­natuurlijk niet de dupe ­worden bij de aanpak van malafide belasting­adviseurs, aldus de Belastingdienst. ‘Het is echter een feit dat zij zelf verantwoordelijk blijven voor hun aangifte. Belasting­plichtigen krijgen dan ook altijd de gelegenheid om hun aangifte te corrigeren, als blijkt dat er fouten in zitten. En daarom is het ook zo belangrijk dat de Belastingdienst handhaaft, zodat ­malafide ­belastingadviseurs worden ­aangepakt.’

'Het kwetst mij diep dat ik als fraudeur ben bestempeld'

Een 80-jarige gedupeerde werd ooit geridderd, maar staat nu te boek als fraudeur. De ­fiscus stuurde hem vorig jaar een excuusbrief. ‘U krijgt deze brief omdat uw ­gegevens in de Fraude Signalering Voorziening (FSV) van de Belastingdienst stonden,’ zo las hij, ‘dat spijt ons zeer.’ De belastingaangifte invullen vindt hij ‘een crime’ en laat hij al jaren doen door een goed ­ingevoerde ­kennis. Toen ook deze adviseur werd ­aangepakt, moest de gedupeerde een paar honderd euro terug­betalen, want er werd getwijfeld aan de aftrekbaarheid van opgevoerde zorgkosten en giften.

De excuusbrief met daarin het woord ‘fraude’ kwam aan als een mokerslag. ‘‘Ik heb een prachtige staat van dienst bij de marechaussee en de politie’’, vertelt hij. ‘‘Ik heb zestien jaar bij de recherche zware misdaad onderzocht en met de poten in de modder gestaan. En ook altijd maatschappelijk ­actief, want dat is nu eenmaal mijn instelling. En dan krijg je zo’n stempel.’’ Hij ontving een lintje voor zijn inzet voor de lokale voetbalclub, politiek en zijn rol als Stads­sinterklaas bij de jaarlijkse intocht. ‘Deze man, in de winter van zijn leven’, schreef hij in een klachtbrief aan de fiscus, ‘door uw dienst met de grond gelijkgemaakt. Een fraudeur! Ik hoop dat u zich voor kunt stellen hoe ik mij voel, en mijn vrouw, kinderen en klein­kinderen.’

Op zijn verzoek krijgt hij een uitdraai van zijn dossier, dat zo mogelijk nog harder binnenkomt. ‘Soort fraude: inkomstenbelasting’, heeft het systeem over hem opgeslagen. ‘Rol: dader. Fraude correctie: specifieke zorgkosten, studiekosten, giften.’ “Ik heb er wakker van gelegen. Dat je na alles wat je hebt gedaan voor de maatschappij in één keer zo onderuit wordt gehaald, dat kwetst mij diep.’’ Er zijn inmiddels verschillende gesprekken ­geweest met de Belastingdienst met nog meer excuses, die uiteindelijk voelen als een soort genoegdoening.

Dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine maart 2022. Abonnee worden van het blad? Dat doet u in een handomdraai!