Preventief onderzoek, zinvol of niet?

Dat er een forse toename is van scans, tests en onderzoeken sinds 1990 concludeerde ook de Raad voor Volks­gezondheid & Samenleving in april 2025 in het rapport Iedereen bijna ziek. De raad spreekt in het rapport van ‘diagnose-expansie’. Eenvoudig gezegd: door al deze medische testen krijgen mensen steeds eerder te horen dat ze ziek zijn, misschien ziek zijn of ziek kunnen worden, want in veel gevallen wordt wel iets gevonden.

Risicofactoren

Ook huisarts Bart Timmers ontvangt regelmatig patiënten op zijn spreekuur die vragen om een preventief onderzoek. De eerste vragen die hij dan stelt: wat is de aanleiding voor zo’n onderzoek, heb je klachten? “Vervolgens kijk ik samen met de patiënt of er verhoogde risicofactoren zijn. Is de patiënt erfelijk belast, heeft hij overgewicht? Tot slot zal ik ook altijd proberen uit te leggen dat er niet alleen maar voordelen zijn aan preventief onderzoek. Soms is het zo’n heikel punt bij iemand, maar dan probeer ik toch uit te leggen dat je risico loopt op een uitslag. Want ‘baat het niet, dan schaadt het niet’ gaat zeker niet altijd op”, legt Timmers uit. “Het is belangrijk om helder te hebben waarom je wilt weten of je iets hebt. En wat de gevolgen zijn van de uitkomsten. Neem het prostaatonderzoek bij mannen, dat is naar mijn mening een voorbeeld van té veel onderzoek. Vroeg weten dat je prostaatkanker hebt, wil namelijk niet zeggen dat je ook langer leeft. Veel mannen overlijden met, maar niet dóór prostaatkanker. Aan de andere kant wil je wel de mensen met een agressieve vorm van prostaatkanker eruit pikken. Maar er bestaat nog geen eenduidige test die de hoogrisicogroep eruit haalt. Als bij hun vader op jonge leeftijd al een agressieve vorm is ontstaan, zijn we er wel alert op. Maar dan heb je het al haast niet meer over preventie, maar over een gericht onderzoek.” Hij adviseert de mannen die op zijn spreekuur komen en vragen om een PSA-test om een goede afweging te maken voordat ze het doen. Door een gesprek, maar ook door te verwijzen naar online keuzehulp thuisarts.nl/keuzehulpen/psa.

Vlekje op de lever

Timmers: “Het blijft altijd een moeilijke keuze. Wat je ook kiest, wees je bewust van de gevolgen.” Die gevolgen kunnen namelijk groot zijn. Zo kreeg de huisarts al meerdere patiënten op zijn spreekuur na het ondergaan van een total bodyscan bij een kliniek. “Eén van hen bleek een vlekje op de lever te hebben. Door de kliniek werd hij doorgestuurd naar mij, zijn huisarts. Ik heb hem vervolgens doorverwezen naar de ­internist. Deze kon het plekje niet duiden en stelde hem voor de keuze: even aankijken en over drie maanden terugkomen of een leverpunctie. Daarmee kwam hij weer bij mij, want hij wist niet goed wat te doen. Een leverpunctie is namelijk een ingrijpend iets, dus de patiënt koos voor ­afwachten. Na drie maanden werd de scan nog eens herhaald en toen bleek het uiteindelijk te gaan om een goedaardig bloedvatgezwelletje. Vrij onschuldig en behandeling bleek niet nodig. De man heeft een half jaar in onzekerheid geleefd, stress gehad om de vals positieve uitslag. Het liep af met een sisser. Je denkt dat zo’n onderzoek geen kwaad kan, maar dat is te eenvoudig ­gedacht. Dat niet alleen: ook de druk op de zorg groot. Er is te weinig personeel en er zijn te weinig middelen. Door dit soort toevalsbevindingen wordt de druk groter.”

Wél preventief testen

Hij vervolgt: “Ik vind het wel zinvol om mensen met verhoogde risicofactoren als hoge bloeddruk, overgewicht en verhoogd cholesterol ­preventief te testen. Door deze aan te pakken, kun je ziekte voorkomen. Dat is nuttig. Daar zou, vind ik, meer de nadruk op moeten liggen. Wat kun je zelf doen voor je gezondheid? In de spreekkamer bespreek ik liever leefstijlpreventie dan het laten doen van preventief onderzoek. Vergeet ook niet dat het ­allemaal kansberekeningen zijn. Je kunt wat ­betreft je gezondheid weinig garanties krijgen. Niemand kan je garanderen dat je gezond blijft. Wat je overkomt kun je misschien met 40 procent beïnvloeden, 60 procent is pech of ­genetisch bepaald. We moeten niet overschatten wat we preventief kunnen doen.”

Huisarts Bart Timmers houdt praktijk in Groeps­­praktijk Huisartsen Bergh in ’s-Heeren­berg.

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine oktober 2025. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.