4 vragen over schimmelinfectie Candidozyma auris

Tussen 2013 en 2023 zijn er meer dan 4000 infecties met Candidozyma auris vastgesteld in de landen die bij het ECDC zijn aangesloten. Daarvan waren er 1346 in achttien landen, dus ongeveer een derde, in het laatste jaar. Spanje voert met 1807 bevestigde gevallen de lijst aan, gevolgd door Griekenland (852), Italië (712) en Roemenië (404). In Nederland waren in tien jaar tijd dertien infecties gemeld, waarvan zes in 2023. Het werkelijke aantal gevallen is mogelijk nog hoger, waarschuwt het ECDC, omdat niet stelselmatig wordt getest en - onder meer in Nederland - artsen niet verplicht zijn schimmelinfecties te melden.

Recent onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam wijst uit dat de meeste ziekenhuizen in Nederland niet voldoende voorbereid zijn op een uitbraak. Zo worden de meeste patiënten niet goed gescreend op de schimmel, heeft de helft van de ziekenhuizen geen protocol daarvoor. Ook zorgmedewerkers worden zelden gescreend, zeggen de ziekenhuizen. Als de schimmel wordt ontdekt, hebben zeven op de tien ziekenhuizen wel een protocol voor isolatie en schoonmaak. Maar slechts 29 procent heeft een uitbraakprotocol. Volgens de onderzoekers zouden landelijke richtlijnen kunnen helpen.

De ontdekking van Candidozyma auris

De ziekmakende schimmel Candidozyma auris (vroeger bekend als Candida auris) dook voor het eerst op in 2009 en is moeilijk te verdelgen. Hij is resistent voor veel schimmeldodende middelen (fungiciden) en ook niet eenvoudig te diagnosticeren; de reden dat C. auris ook wel superschimmel wordt genoemd. De schimmel kan ook op medische apparatuur overleven. Sinds de ontdekking zijn er vijf verschillende stammen beschreven, verspreid over meer dan 50 landen en alle continenten, behalve Antarctica.

De eerste keer dat medici de onbekende schimmel zagen, was dus in 2009 en wel in het ontstoken oor van een zeventigjarige Japanse vrouw uit Tokyo. Vandaar ook de naam; candida betekent schimmel en 'auris' is Latijn voor 'oor'. Waar C. auris ineens vandaan kwam was niet duidelijk, maar al snel daarna doken overal ter wereld verschillende stammen op. Sinds 2012 zijn er regelmatig uitbraken geweest, veelal in landen als Zuid-Korea, Venezuela, Zuid-Afrika, Pakistan en India. De Verenigde Staten kreeg voor het eerst te maken met de schimmel in 2016.

Dertien Nederlandse infecties

In Europa zou de ziekte bij enkele honderden mensen zijn gesignaleerd, waaronder Engeland, Spanje, Oostenrijk en Duitsland. De grootste uitbraak in Europa was in 2015/2015 in een Londens ziekenhuis. Daar bleek de schimmel afkomstig van oorthermometers die niet goed waren schoongemaakt, waardoor 50 infecties plaatsvonden. Tijdens die uitbraak vielen er geen doden. In 2020 kampte Hongkong met een uitbraak van deze dodelijke ziekmaker. In Nederland waren in tien jaar tijd dertien infecties gemeld, waarvan zes in 2023. Volgens het RadboudUMC ging het hierbij vaak om patiënten die vanuit een ziekenhuis in het buitenland werden overgeplaatst naar een Nederlands ziekenhuis. Deze patiënten bleken de schimmel bij zich te dragen, maar zijn er niet ziek van geworden.

Opwarming van de aarde?

Hoe C. auris ontstond, is dus niet duidelijk. De schimmel is ook niet te vinden in opgeslagen patiëntmateriaal van eerdere jaren. De Amerikaanse microbioloog Arturo Casadevall opperde in TIME dat het misschien met de opwarming van de aarde te maken heeft. De meeste schimmels gedijen bij relatief lage temperatuur, maar door een stijging van de gemiddelde temperatuur is het volgens hem denkbaar dat een schimmel door zijn warmtegrens (thermal restriction) breekt en zo ineens ook het menselijk lichaam kan koloniseren. Maar zonder verder bewijs is die uitleg vooral heel speculatief.

Op de schimmellijst

De CDC is niet de enige die zich zorgen maakt over de opmars van deze schimmel. Candidozyma auris staat sinds oktober 2022 op de Fungal Priority Pathogen List (PPL) van de De Wereld Gezondheids Organisatie. Op die lijst staan 19 schimmels die worden gezien als bedreiging voor de volksgezondheid vanwege hun ernstige ziekteverloop en groeiende resistentie voor schimmelmedicatie.

1. Hoe raak je besmet met Candidozyma auris?

De besmetting met Candidozyma auris vindt voornamelijk plaats in ziekenhuizen en verpleeghuizen en valt daarmee onder de noemer ziekenhuisschimmel of ziekenhuisinfectie. De schimmel kan, in tegenstelling tot de meeste andere schimmelsoorten, overleven buiten het lichaam. Het kan verspreid worden via handen of een medisch instrument waar de schimmel op zit en is lastig te verwijderen. Het plakt makkelijk vast aan deurklinken, ziekenhuisbedden en kan via een infuus bij een patiënt komen. Daarom is het belangrijk dat ziekenhuizen direct maatregelen nemen als ze weten dat de schimmel in huis is. 

2. Wie lopen risico op een Candidozyma auris besmetting?

Het goede nieuws: mensen die in goede gezondheid verkeren, hoeven zich in de meeste gevallen geen zorgen te maken om de C. auris. Een goed functionerende afweer herkent de schimmel namelijk uitstekend en kan de gist vervolgens ook prima opruimen. Deze Candidozyma auris slaat vooral hard toe bij mensen met een verminderde afweer. Dan is besmetting ook wel gelijk serieus: mensen met een zwak immuunsysteem kunnen ernstig ziek worden van Candidozyma auris of er zelfs aan overlijden. Ook mensen die al ziek zijn en veelvuldig gebruik maken van medische apparaten zoals mechanische ventilatoren of centraal veneuze katheters, of mensen die lang of vaak in het ziekenhuis moeten blijven, lopen een groter risico op infectie. Infecties komen voor bij mensen van alle leeftijden.

Dat C. auris als een ernstige opkomende infectieziekte wordt beschouwd, zit hem vooral in het feit dat hij resistent is tegen veel desinfecterende en schimmeldodende middelen. Mensen met een invasieve Candidozyma auris schimmelinfectie hebben dertig tot zestig procent kans om eraan te overlijden, juist vanwege die ongevoeligheid voor veel fungiciden. Wat niet helpt,  is dat C. auris niet zo gemakkelijk is te identificeren. Daardoor wordt hij gemakkelijk met andere schimmels verward, wat vaak leidt tot vertraging in de behandeling. Wel is het soms lastig om vast te stellen of de schimmelziekte de daadwerkelijke doodsoorzaak is bij sterfgevallen of het onderliggende lijden, meldt de hoofdonderzoeker Meghan Lyman van het CDC in een rapport dat is gepubliceerd in de Annals of Internal Medicine.

3. Wat zijn de symptomen?

Omdat de mensen die deze infectie oplopen vaak al ziek zijn is het lastig exacte symptomen van besmetting met C. auris te benoemen. De meest voorkomende symptomen van Candidozyma auris zijn hoge koorts en koude rillingen die niet verbeteren na behandeling met antibiotica. Er kunnen aanvullende symptomen optreden als de infectie zich verspreidt, het zenuwstelsel en de organen worden aangetast en de Candidozyma auris bloedvergiftiging veroorzaakt. Omdat de symptomen zo sterk variëren, is er een laboratoriumtest nodig om definitief te bepalen of er sprake is van een infectie met C. auris en over welke bacteriestam het dan gaat. Als artsen denken dat er sprake is van de Candidozyma auris, wordt er bloedonderzoek gedaan of een kweek afgenomen van de lies, oksel of de bilnaad.

4. Hoe wordt een infectie behandeld?

Een besmetting met Candidozyma auris wordt behandeld met fungiciden, meestal ecginocandinen. Hoe goed die behandeling aanslaat, hangt af van de gezondheidstoestand van de patiënt en het type infectie. Wat bij medici tot extra zorgen leidt, is dat bij veel patiënten de schimmel resistent blijkt te zijn tegen de voorgeschreven behandeling. In 2021 was er een verdrievoudiging van het aantal gevallen dat resistent was tegen echinocandinen, meldt het CDC.