Een prachtige tuin vol met bloemen

Bij de eerste warme lentedag

– meestal in maart – voelt de ware tuinier de onweerstaanbare neiging van alles te gaan zaaien. Maar probeer die neiging te onderdrukken. Want wat gebeurt er als je te vroeg zaait? Het zaad kiemt, de jonge plantjes groeien voorspoedig en al snel verdringen ze elkaar in de pot. Dan moeten ze worden verspeend. En daar staan ze dan, op de vensterbank; ze groeien naar het licht toe en worden wankel en pierig, maar naar buiten kunnen ze niet, want daar is het nog veel te koud. Had je nu maar gewacht. Zaai dus niet eerder dan de eerste week van april, dat is vroeg genoeg.

Volop warmte

Waarom moet je eigenlijk in bakken en potten zaaien; het kan toch ook buiten in de volle grond? Ja, dat kan, maar er zijn twee nadelen. Ten eerste zijn muizen en vogels gek op zaad. Als je direct in de tuin zaait, is de kans groot dat het zaad in de maag van een dier belandt. Ten tweede hebben sommige zaden veel warmte nodig om te ontkiemen. Zou je bijvoorbeeld een pompoen buiten zaaien, dan zou het zaad helemaal niet of pas in augustus ontkiemen. Voordat er dan een pompoen aan de plant zit, heeft de eerste nachtvorst van oktober die alweer te pakken.

Zet vorstkiemers in de kou

Er zijn ook planten die je wel in potten, maar toch buiten zaait: de vorstkiemers. Vorstkiemers zijn planten waarvan het zaad een remstof bevat die het ontkiemen tegengaat. De bedoeling van die remstof is dat het zaad pas in de lente ontkiemt en niet al midden in de winter als het vriest dat het kraakt. Door de afwisselende werking van vorst en dooi wordt de remstof afgebroken waardoor het zaad in een gunstig jaargetijde ontkiemt. Zaai vorstkiemers dus vóór de winter en zet de potten buiten in de kou.
Valsspelen kan ook, door de zaden in een gesloten plastic zakje een paar keer (met tussenpozen van een paar weken) in de vrieskist te leggen. Vorstkiemers zijn vaak winterharde vaste planten, struiken en bomen, maar niet alle winterharde planten zijn vorstkiemers; campanula’s, tuingeraniums, salvia’s en vaste lathyrus kun je beter in de lente zaaien.

Zonnebaden

Naast vorst- en warmtekiemers heb je nog meer soorten zaden: de licht- en donkerkiemers. Licht­kiemers kunnen alleen ontkiemen als het zaad aan de oppervlakte ligt. Begraaf je het onder een laagje grond, dan gebeurt er niks. Neem siertabak. Vaak hoor je de klacht dat er van het gezaaide zaad niets is opgekomen. Bij doorvragen kom je er dan achter dat het zaad met een dun laagje grond werd bedekt. Geen wonder dat het zaaien is mislukt, want siertabak is een licht­kiemer. Andere bekende lichtkiemers zijn klaprozen, waarvan het zaad jarenlang in de grond kan liggen sluimeren totdat het door verstoring van de grond aan de oppervlakte komt. Een bekend voorbeeld zijn de slagvelden van Vlaanderen die na de Eerste Wereldoorlog rood kleurden van de klaprozen.

Snel en sloom zaad

Sommige zaden kiemen snel, andere doen er langer over. Het zaad van afrikaantjes kiemt al na een paar dagen. Maar zaai je zaadjes van de kardinaalsmuts of van het peperboompje, dan kan er wel een paar jaar (!) overheen gaan voordat het zaad kiemt. De teleurgestelde zaaier die dit niet beseft, heeft dan meestal zijn zaaipotten al geleegd boven de composthoop.  
Geduld moet je ook hebben bij planten met een getrapte kieming. Zo’n plant spreidt het risico op het verloren gaan van z’n nazaten door niet alle zaden tegelijk te laten ontkiemen. Zelf trap ik er ieder jaar weer in als ik artisjokken zaai. Van dat zaad kiemt altijd maar de helft. Artisjokken zaai je in de eerste week van april op een warme vensterbank. Als ze half mei naar buiten gaan, zijn het al flinke planten. Nadat ik die artisjokjes heb verspeend, gooi ik de pot met aarde en niet-ontkiemde zaden leeg in de tuin, waar dan steevast de andere helft van het zaad kiemt als de grond daar in de zomer wordt opgewarmd. Als ik iets langer had gewacht, had ik tweemaal zoveel artisjokplanten gehad.

Getty Images

Potten of vaste grond

Zaden moeten koel en droog bewaard worden, maar van veel vaste planten (zoals anemonen, pioen­rozen en riddersporen) kun je het zaad beter helemaal niet bewaren. Die verliezen snel hun kiemkracht. Zaai ze buiten in potten zodra je het zaad hebt geoogst. Andere planten zaai je juist níet in potten, omdat de jonge planten zich slecht laten verplanten. Bijvoorbeeld dille. Die kun je beter direct in de volle grond zaaien. Wacht daarmee tot eind april, als de grond is opgewarmd.

De beste zaaigrond

Voor zaaien zou je zaaigrond kunnen kopen, maar dat hoeft niet per se. Goedkope potgrond voldoet net zo goed. Je zou zelfs tuinaarde kunnen nemen. Dat zit wel vol onkruidzaad, maar daar kun je van afkomen door de pot vol grond met kokend water te overgieten. Wacht daarna wel even tot het zaakje is afgekoeld voor je gaat zaaien.

Plus de Moestuin

Niets is zo lekker en gezond als het eten van vers groente en fruit. Verser dan directe oogst uit eigen moestuin is dan ook niet mogelijk! En het is zo gemakkelijk, een moestuin is overal te realiseren, zelfs op een flat. Hoe u een moestuin kunt beginnen, wat daarvoor gedaan moet worden en wanneer u het beste kunt beginnen. Dat leest het allemaal in de praktische Plusgids De Moestuin, compleet mét zaai- en oogstkalender!