Het combi-testament: nu regelen, later kiezen

Een testament opstellen is geen verplichting. Sterker nog: de wet regelt al een heleboel. Hebt u een partner en kinderen? Dan krijgt uw partner volgens de wettelijke verdeling alles, terwijl uw kinderen een vordering (in geld) krijgen op uw partner.

Maar wat nu als u het geld op een andere manier wenst te verdelen? Bijvoorbeeld omdat er sprake is van een tweede huwelijk of omdat u wilt schenken aan een goed doel. Dan kunt u eigenlijk niet om een testament heen.

Als u – meestal in overleg met de notaris – een testament opstelt, legt u vast wie wat krijgt. De vele testamentvormen die we in Nederland kennen, zijn te verdelen in twee soorten: het langstlevende-testament en het vruchtgebruik-testament.

In het langstlevende-testament erft uw partner net als bij de wettelijke verdeling alles en erven uw kinderen alleen op papier. Dat betekent dat ze niets in handen krijgen, maar een vordering hebben op de langstlevende ouder. Die vordering kunnen ze pas ‘verzilveren’ als de tweede ouder overlijdt.

U kunt er ook voor kiezen de kinderen alles te laten erven, terwijl de overgebleven partner het zogenoemde ‘vruchtgebruik’ krijgt op de goederen. Ook deze testamentvorm zorgt ervoor dat de langstlevende in zijn of haar levensonderhoud kan blijven voorzien.

De beste keuze hangt af van allerlei factoren die lastig zijn te voorspellen. Hoe lang blijft de langstlevende echtgenoot nog in leven? Hoe is het tegen die tijd met de kinderen gesteld? Hoe ontwikkelt het successie- en schenkingsrecht zich? Hoe groot is het vermogen op de sterfdag? En hoe zal dit vermogen zich verder ontwikkelen?

Welke testamentsvorm het best in uw specifieke situatie ‘past’ is dus moeilijk vast te stellen, en bepaalde keuzes zou u dan ook het liefst uitstellen tot het moment van overlijden. Maar wat als u tóch al wat zaken wilt regelen? Met het combi-testament kan het allebei.

Het voordeel van uitstel

Met het combi-testament stelt u de keuze tussen de verschillende testamentsvormen officieel uit tot ná het overlijden. Dan kan de langstlevende echtgenoot (in overleg met de kinderen en de notaris) na het overlijden van de eerste ouder de keuze maken tussen ‘langstlevende’ en ‘vruchtgebruik’. De eerste erfgenaam kan dan rekening houden met de samenstelling van het vermogen, zijn of haar behoefte en de verwachte waarde-ontwikkeling van de diverse bezittingen. Die keuzevrijheid kan ook leiden tot een aanzienlijke belastingbesparing.

Als zowel de waarde van uw woning als die van eventuele aandelen groeit, dan kan het heel interessant zijn om te kiezen voor vruchtgebruik op het moment dat de eerste partner of ouder komt te overlijden. In dat geval komt de complete nalatenschap toe aan de kinderen. Hun geërfde vermogen groeit vervolgens zónder dat zij daar nog eens extra successierecht over hoeven te betalen als de andere ouder komt te overlijden. Zij hebben over het lagere bedrag immers al afgerekend met de fiscus.

Neemt het vermogen na uw overlijden naar alle waarschijnlijkheid niet zo sterk toe, dan is het langstlevende-testament wellicht interessanter. Zeker als uw partner na uw overlijden nog een behoorlijke tijd leeft.

Kiest uw partner na uw overlijden voor het langstlevende-testament, dan neemt zijn of haar schuld (de vordering) aan de kinderen elk jaar met 6 procent toe, zo is wettelijk bepaald. Omdat de schuld toeneemt, wordt het bedrag waarover uw kinderen later successierecht moeten betalen ook kleiner.

Schenken of erven

Pas na het overlijden bewijst het combi-testament echt zijn kracht. Veel nabestaanden kiezen er dan voor het langstlevende-testament als basiselement te nemen. Daar voegen zij vaak verschillende legaten aan toe, want ook die vrijheid hebben zij nog. Met een legaat bepaalt u wie welk deel van de nalatenschap precies krijgt en onder welke voorwaarden.

Een veelvoorkomend legaat is het zogeheten opvullegaat, waarmee de langstlevende maximaal gebruikmaakt van de vrijstelling van successierecht.
Stel, u hebt twee kinderen, bent getrouwd in gemeenschap van goederen en het totale vermogen bedraagt €600.000. Bij het overlijden van één van u is de verdeling als volgt. De helft van het vermogen is al eigendom van de langstlevende, dus bedraagt de erfenis €300.000. Bij twee kinderen krijgt ieder volgens de wettelijke verdeling €100.000.

De kinderen zouden daarover normaal gesproken zo’n €9.000 successierechten moeten betalen. Maar u kunt ook testamentair laten vastleggen dat de langstlevende de gehele nalatenschap erft. De langstlevende heeft namelijk een fiscale vrijstelling van ruim €500.000. Als gezin bespaart u zo €18.000 successierecht.

Vervolgens is het zaak een schenkingsplan op te stellen, zodat de kinderen in de jaren daaropvolgend (een deel van) de nalatenschap alsnog ontvangen, zodat zij na het overlijden van de langstlevende niet alleen maar zwaarder worden belast.

Sinds 1996 kan ’t

Omdat de nabestaanden met het combi-testament zo goed kunnen inspringen op de actualiteit, zien veel notarissen deze testamentsvorm als de enige serieuze optie voor mensen die hun nalatenschap willen vastleggen.
Toch heeft lang niet iedereen met een testament, een combi-testament. De mogelijkheid tot het opstellen van een combi-testament bestaat namelijk pas sinds 1996, na een uitspraak van de Hoge Raad. Een jaar of vijf geleden boden nog maar weinig notarissen hun cliënten actief de mogelijkheid om een combi-testament af te sluiten. Inmiddels is deze testamentsvorm niet uniek meer. Sterker nog: het combi-testament heeft een enorme opmars doorgemaakt en veel mensen die nu een testament opstellen, kiezen hiervoor.

Hebt u een testament laten opstellen voor 1996 of voor 2003 (het jaar waarin het Nederlands erfrecht behoorlijk is aangepast), dan is het zeker een goed idee uw testament weer eens onder de loep te houden. De kans is groot dat u nu voor een combi-testament kiest. De kosten van het opstellen van een combi-testament zijn weliswaar iets hoger dan die voor een niet-combinatietestament, maar de omzetting kan uiteindelijk veel geld opleveren. En een eerste ­gesprek met de notaris is altijd gratis.

Nuttige begrippen: van bloot eigendom tot minuut

• Bloot eigendom: eigendom waar geen lusten en lasten van worden genoten (met uitzondering van de vermogensrendementsheffing van 1,2 procent). U bent bijvoorbeeld eigenaar van een huis en woont er niet zelf. U ontvangt geen vergoeding van de bewoner, maar draait ook niet op voor de kosten. De eventuele waardestijging of waardedaling behoren wel bij het bloot eigendom.
• Centraal Testamenten Register: in dit register staat wie een testament heeft gemaakt en bij welke notaris, maar niet de inhoud van het testament. Na overlijden van de erflater kan iedereen bij de dichtstbijzijnde notaris nagaan of iemand een testament heeft en bij welke notaris dat bewaard wordt. De inhoud van het testament wordt door de notaris echter alleen aan direct belanghebbenden prijsgegeven.
• Erflater: de overledene die bezit en/of schulden nalaat.
• Executeur testamentair: uitvoerder van het testament of de laatste wilsbeschikking (codicil). Dit kan de notaris zijn of bijvoorbeeld een door de overledene daartoe aangewezen persoon. Zijn/haar vergoeding bestaat (als de erflater daar niets over beschreven heeft) uit
2,5 procent van de ontvangsten en 1,5 procent van de uitgaven van de nalatenschap.
• Ik-opa-testament: dit testament wordt veelal gebruikt om dubbele erfbelasting te voorkomen. Het kleinkind erft hiermee direct en niet via zijn ouders. Het voordeel hiervan is dat er ook maar éénmaal successierecht hoeft te worden betaald. De constructie werkt als volgt: opa laat aan zijn kleinkind een geldsom na onder de last van vruchtgebruik ten gunste van de ouders van het kleinkind.
• Legaat: een legaat is een erfmaking ofwel een testamentaire beschikking, waarbij de erflater aan een zeker persoon (legataris) bepaalde goederen, rechten, enzovoorts nalaat. U kunt legaten maken bij testament (een notariële akte, opgemaakt door een notaris) en bij codicil, opgemaakt door uzelf.
• Notariële Akte: een door een notaris opgemaakt geschrift dat door hem en de opdrachtgever is ondertekend en gedagtekend. De akte dient tot bewijs van hetgeen in de akte staat. Het exemplaar dat de notaris bewaart heet minuut.

Een rekenvoorbeeld: zó werkt het

Stel: u bent getrouwd en u hebt twee kinderen. Uw nalatenschap bestaat uit een huis ter waarde van €300.000, dus uw partner en uw twee kinderen hebben na uw overlijden alledrie recht op de waarde van eenderde deel, ofwel €100.000.

Is er geen testament? Dan krijgt uw partner het hele woonhuis. De kinderen krijgen een vordering (van €100.000) op de langstlevende. Als het woonhuis de jaren na uw overlijden in waarde stijgt naar misschien wel €450.000, dan is de nalatenschap van de langst­levende in dit voorbeeld €450.000-€200.000 = €250.000. Elk kind krijgt dus €125.000, waarover het opnieuw successierecht betaalt.

Als in deze situatie sprake is van een vruchtgebruik-testament, dan zou het huis al aan de kinderen toebehoren, terwijl uw partner er als ‘vruchtgebruiker’ in mag blijven wonen. De waardestijging komt in dat geval volledig toe aan de kinderen. Na het overlijden van de langstlevende hoeven de kinderen daarover dus ook geen successierechten meer te betalen. Wél moeten de kinderen gedurende de jaren die de langstlevende nog leeft vermogensrendementsheffing betalen. Dat is 1,2 procent per jaar over hun aandeel in het woonhuis in box 3.

De waarde van hun ‘bloot eigendom’ stijgt elk jaar, omdat de waarde van het vruchtgebruik door het ouder worden van de langstlevende-vruchtgebruiker elk jaar daalt. De kinderen hebben nog niets aan hun eigendom, vandaar de naam bloot eigendom.

In bovengenoemd voorbeeld kan een combi-testament uitkomst bieden, omdat de toekomstige waardeontwikkeling zich wellicht enigszins laat voorspellen.

Daarmee bepaalt de langstlevende partner pas na het overlijden of hij of zij kiest voor de wettelijke verdeling, voor vruchtgebruik of voor eventuele andere bepalingen en legaten.

Hoeveel erftaks?

Tarieven successierecht 2009 (na eventuele vrijstellingen) voor echt-
genoten, geregistreerd partners, kinderen en ongehuwd samenwonenden.
NB In 2010 worden deze tarieven hoogstwaarschijnlijk aangepast.

€ 0 - € 22.763 5%
€ 22.763 - € 45.519 8%
€ 45.519 - € 91.026 12%
€ 91.026 - €182.042 15%
€182.042 - €364.073 19%
€364.073 - €910.163 23%
€910.163 - meer 27%