Zahed en zijn familie vluchtten voor de Taliban. Het is bijna niet voor te stellen wat zij hebben meegemaakt. In Nederland won hij het vertrouwen in de mensen terug. “Dat heeft mij grond gegeven voor mijn bestaan.”
Hella van der Wijst (49)
maakt televisieprogramma’s voor de KRO en wandelt graag.
Zahed Nurin (47)
vluchtte in 1997 uit Afghanistan. Hij heeft een gezin met drie kinderen (4, 10 en 14 jaar) en werkt bij Pleegzorg Nederland. In zijn eerste roman Bitterzoete thee beschrijft hij het gewone maar ook het ongewone van zijn familie en geboorteland.
Als we voet zetten in het goudgele zand van de Soester Duinen zegt Zahed: “Zo ken ik Nederland niet, zo droog en stoffig.” Het doet hem aan zijn geboorteland Afghanistan denken. “Golrontscha is prachtig omgeven door bergen”, droomt Zahed weg naar de plek waar zijn wieg stond. Het dorp staat centraal in zijn autobiografische roman Bitterzoete thee, die vorige maand verscheen. Als eerbetoon aan het land waar hij zijn vrijheid terug heeft gekregen en omdat het boek voor de Nederlandse lezer is bedoeld, wilde Zahed het in het Nederlands schrijven. De titel verwijst naar hoe ook zoete thee in slechte tijden bitter kan smaken. Hoofdfiguren zijn z’n opa, z’n vader Jamiel en diens tweelingbroer Jalil.
Hij heeft zijn opa nooit gekend, maar uit de vele verhalen heeft Zahed toch een compleet beeld van hem kunnen schetsen. “Opa was zijn tijd ver vooruit en nieuwsgierig naar de andere wereld. Hij wilde voor zijn kinderen en kleinkinderen een andere toekomst dan die waar eer en geweer belangrijker zijn dan een leven. Waar tradities ervoor zorgen dat mensen leven als hanen.” Zo is een van opa’s belangrijke lessen dat vergeven zoeter is dan wraak. En dat onderwijs het allerbelangrijkste is in het leven.
Opa was dorpshoofd van het geïsoleerde Golrontscha: 300 inwoners, geen school, op vier dagen lopen van de hoofdstad Kabul. En dat is wat opa deed om bij de minister-president te regelen dat zijn tweeling naar school mocht in Kabul. Veertig dagen moest opa wachten op toestemming. “Hij was een doorzetter. Dankzij hem ben ik hier en niet in het dorp”, constateert Zahed met trots. Op hun 7de ging de tweeling naar Kabul.
Na een strenge militaire opleiding werden beiden piloot. De vader van Zahed trouwde met een moderne geëmancipeerde vrouw uit de stad. Net als Zahed nu werd zijn vader in de familie ‘de zachtaardige’ genoemd. Zijn tweelingbroer Jalil had als bijnaam ‘de strijdvaardige’. En dat uitte zich zowel in de burgeroorlog als later ten tijde van het schrikbewind van de Taliban. “Waar mijn vader altijd de middenweg zocht, vormde oom Jalil met zijn grote mond een gevaar voor de hele familie. Toen de Taliban net aan de macht waren, zei hij op een begrafenis van een vriend die bij de Taliban was: wij zullen nooit zo worden als de Taliban!” Kort daarop verdween Jalil plotseling, niemand wist waarheen. De familie was gewaarschuwd en er volgde een heftige periode waarin ze voortdurend moesten verhuizen voor hun veiligheid.
Zahed vertelt hoe hij opgroeide in Kabul en na zijn studie rechten in Rusland gerechtsonderzoeker werd bij de technische recherche. “Ik had de ellende in Afghanistan kunnen ontvluchten door in Rusland te blijven. Maar ik vond dat ik iets terug moest doen voor mijn land. Vluchten was niets voor onze familie.”
In 1992, Zahed was 25 jaar en getrouwd, werd de situatie onhoudbaar. “Tijdens de burgeroorlog kon je niet naar buiten vanwege het constante schieten. Toen de Taliban in 1996 aan de macht kwamen, werd ons huis vooral voor de vrouwen een gevangenis. Niets was meer veilig. Water halen was al gevaarlijk. Eén meisje stortte zich van het balkon uit angst voor verkrachting als de zogenaamde ‘heilige strijders’ hun huizen binnendrongen.” Zaheds vader werd zo ziek van de spanning en ellende dat hij naar Pakistan moest voor behandeling. Bij terugkomst werd hij gevangengenomen en zat hij anderhalf jaar in de gevangenis.
Zwijgend steken we de Lange Duinen over, zoals ze hier heten. Het is een uitzonderlijk zachte winterdag. De lage zon maakt lange schaduwen achter ons in het zand. Vanwege de koude groeide hier 10.000 jaar geleden weinig en door sterke westenwinden ontstond dit levend stuifzandgebied. Nog steeds heeft de wind hier vrij spel, maar dan geholpen door mensenhanden. Die voorkomen dat de grote open stukken dichtgroeien met bomen. Hier en daar op de Lange Duinen vind je nog een jeneverbesstruik of een imposante vliegden.
De familie besloot te vluchten toen ze hoorden dat Jalil was vermoord. “We konden niet naar zijn begrafenis. We hebben hem nooit meer gezien. Mijn vader heeft er nooit over kunnen praten.” Ook niet toen Zahed ernaar vroeg voor zijn boek. “Als kind heeft hij nooit leren praten over zijn gevoelens en als piloot was de opdracht om zo min mogelijk te delen met anderen.” Een mensensmokkelaar bracht de familie tijdens een angstige rit naar Pakistan. “We voelden ons als dieven. Alsof we elk moment vermoord konden worden. We reisden bewust zonder identiteitspapieren en mét Taliban-baard. Veel mensen waren in die tijd schijnheilig. Door het geloof en de traditie te misbruiken wilden de Taliban het hele land tot slaaf maken. Maar geloven doe je met je hart.” Zahed ziet het gebrek aan onderwijs als belangrijkste oorzaak van zoveel barbaarsheid.
Een veilige haven vond Zahed met zijn familie in 1997 in Nederland, waar ze werden opgevangen door VluchtelingenWerk. “Hoe zij ons hebben geholpen met de familiehereniging van mijn moeder en kleine broertje zal ik nooit vergeten. Zij gaven het gevoel ons te begrijpen. Met hen kon ik huilen, lachen en leren.” Zahed had er alles voor over om zijn eigen brood te verdienen. Schoonmaken, chaufferen; het maakte hem niet uit. Maar met keihard werken en goede hulp lukte het hem om de opleiding Sociaal Pedagogische Hulpverlening te volbrengen. En kon hij tegelijk studeren en geld verdienen voor zijn gezin. Zijn studiebegeleider van toen, Gé Haans, ziet Zahed als zijn geestelijke pleegvader. Zahed: “Afghanistan is mijn biologisch land, Nederland is mijn pleegland. Mijn fijne collega’s en vrienden zijn mijn pleeggezin.”
Dorst doet ons neervlijen in het zand. “Hoe noem je dat... kleermakerszit?” vraagt Zahed, altijd gespitst om iets te leren. Terwijl ik Hollandse koeken bij de koffie uit mijn rugzak haal, zegt Zahed: “Alles wat door vrienden gegeven wordt, is goed, zeggen wij.” Hij presenteert mij moerbeivruchten met noten: “Symbolisch voor het noorden van Kabul.” Zahed heeft alles opnieuw moeten leren in Nederland: van spreken tot mensen vertrouwen. Maar als vluchteling is hij gewend om meer te moeten investeren om iets te bereiken dan een ander. “Dat maakt je kwetsbaar en sterk tegelijk.”
Het dorp en de geschiedenis van zijn familie beschrijven viel Zahed een stuk makkelijker dan de gevoelens daarbij. “De zweepslagen van de Taliban op de benen van mijn moeder. De schrik in de ogen van mijn driejarige neefje die ziet hoe de Taliban de hand van een taxichauffeur afhakken...” Het is bijna niet voor te stellen wat deze vrolijk ogende opgewekte Zahed en zijn familie hebben meegemaakt. Woorden vinden voor het verdriet van zijn vader viel Zahed het zwaarst.
Hoe een oudere medewerkster van VluchtelingenWerk zijn vader als een moeder troost nadat hij haar heeft verteld over zijn mishandeling en nachtmerries. “Mannen huilen niet in onze cultuur. Welk woord kon ik vinden voor ‘huilen’? Ik omschrijf dan bijvoorbeeld hoe het papier nat wordt als hij zich erover buigt.”
Zaheds vader las de roman van zijn zoon met trots. “In de lijn van zijn vader, mijn opa, heb ik, zijn zoon, nu ook iets bijzonders gedaan. Zo vervul ik wat de familie als levensopdracht ervaart.” Met dit boek hoop ik ook van betekenis te zijn voor mensen daar. Het hier teruggewonnen vertrouwen in de mensen heeft mij grond gegeven voor mijn bestaan. Ik waardeer het zeer wat ik hier heb. Afghanistan is mijn verleden en Nederland mijn toekomst.”
Bitterzoete thee verscheen in november 2014 bij uitgeverij Kontrast, €17,95, www.uitgeverijkontrast.nl/bitterzoete-thee
Wandelen in de Soesterduinen?
Route Rondje Soester Duinen
- Lengte: 12,5 km.
- Startpunt: Brasserie De Soester Duinen, Soesterbergsestraat 188, Soest, T 035-603 60 10, brasserie-soesterduinen.nl.
- Route: Rondje Soester Duinen, de route is voor €2,50 verkrijgbaar bij VVV Soest, of te downloaden via www.fietsenwandelweb.nl/route/view/291437/Wandelroute-Rondom-de-Soester-Duinen.nl.
- Horeca: Kiosk De Lange Duinen, Foekenlaan 25, Soest, T 06-193 488 48, www.kioskdelangeduinen.nl (maandag en dinsdag gesloten).
- OV: neem vanaf NS station Soest-Zuid bus 71 (richting Soesterberg ’t Zwaantje), uitstappen bij halte Soestduinen.
- Plus Magazine
