Medische hulpdieren: hoe ze ziektes opsporen en levens verbeteren

De hond is van alle dieren het meest veelzijdig. Onder­zoeker Chris Callewaert van de Universiteit van Gent en Mieke de Boer van KIBO Medical Detection Dogs vertellen hoe belangrijk hondenneuzen kunnen zijn, in de medische wereld én gewoon bij je thuis. Speciaal getrainde hulphonden bieden praktische ondersteuning in het dagelijks leven, maar zorgen ook voor veiligheid, zelfstandigheid en een betere kwaliteit van leven. Mieke de Boer is trainer bij Kibo Medical Detection Dogs. In de tien jaar dat Kibo bestaat, werden er al ruim honderd honden getraind. “We onderscheiden onder andere ADL-hulphonden (voor algemene dagelijkse levensverrichtingen), autismegeleidehonden en honden die specifiek getraind zijn voor medische detectie, ­zoals bij epilepsie, diabetes of PTSS”, vertelt ze. “Toen we werden opgericht, was de vraag naar diabetes-hulphonden hoog. Zij zijn getraind om een aankomende ­hypoglykemie of een hyperglykemie te signaleren door het ruiken van afwijkende bloedsuikerwaarden. Tegenwoordig zijn er voor diabetici allerlei apps die dat meten en is er veel vraag naar Addison-hulphonden. Die kunnen helpen bij mensen met bijnierinsufficiëntie, bij wie door een tekort aan het stresshormoon cortisol levensbedreigende situaties kunnen ontstaan. Deze mensen zijn vaak radeloos, zij moeten ziekenhuis in en ziekenhuis uit. Er is niets op de markt waarmee je een cortisoltekort kunt meten. Addison-hulphonden kunnen een laag cortisolgehalte vroegtijdig melden, waardoor mensen op tijd hun medicijnen kunnen nemen.” 

Labrador of bulldog

Niet iedere hond is geschikt als hulphond, legt De Boer uit. “Een hond moet het fysiek en mentaal aankunnen, een stabiel karakter hebben en het ook leuk vinden. Vaak zijn het jachthonden of kruisingen daarvan, want die willen van nature graag met hun neus werken.”Die neus is ook belangrijk voor de honden die in de medische wereld gebruikt worden. “Qua ras is eigenlijk elk ras wel goed, maar hoe langer de snuit, hoe beter. Een labrador heeft dus een sterkere reukzin dan bijvoorbeeld een bulldog”, vertelt Chris Callewaert. Hij is bio-ingenieur bij de Univeriteit van Gent en gespecialiseerd in lichaamsgeuren. In coronatijd was hij ­betrokken bij onderzoek waarbij zes ­Mechelse herders opgeleid werden om te ruiken of mensen besmet waren met het coronavirus. “We zijn er naar Frans voorbeeld mee gestart. Als honden drugs en kanker kunnen opsporen, dan zou het met het coronavirus toch ook moeten lukken, dachten ze daar. Toen dat proefproject succesvol bleek, kregen we in België overheidssteun om ook zo’n traject op te starten.”

Ook in België bleken de honden succesvol. Volgens Callewaert waren ze accurater dan een sneltest. “Een hond kan vijftig keer ­beter ruiken dan een mens. Hun neus is groter en ze hebben meer geurreceptoren (300 miljoen versus 6 miljoen bij de mens). In 95 procent van de gevallen ­wisten de honden het virus te traceren. Een coronatest door een hond is bovendien veel sneller en goedkoper dan welke andere testmethode ook. Het uiteindelijke doel was om ze in te zetten bij grotere menigten, in de luchthaven, op sportevenementen of andere grote ­bijeenkomsten. Maar de wetgeving laat dat nog niet toe. Toch is het geen zinloos project geweest. Het is een heel snelle en accurate testmanier die in de toekomst bij elke virale infectie ingezet kan worden. We hopen dan ook dat de wetgeving in de toekomst aangepast wordt.”

De geur van darmkanker

In de medische wereld wordt ook onderzocht of honden iets kunnen betekenen voor kankeronderzoek. Al in 2014 startte het MDH – het team medischedetectiehonden van KNGF Geleidehonden – in ­samenwerking met VUmc een onderzoek om te kijken of honden darmkanker in ontlasting kunnen detecteren. In 2018 werd het project succesvol afgesloten. De trainers leerden de honden de geur van darmkanker te associëren met de geur van hun favoriete speeltje. Zodra ze dit doorhadden, werd de geur van het speeltje weggelaten en bleef de herkenning van de geur van darmkanker over. Callewaert: “Bij kanker komen er antistoffen en soms afvalstoffen van bacteriën vrij die in het bloed terechtkomen en via die weg in urine, speeksel en zweet. Dat kunnen honden ruiken. Er lopen in diverse landen pilotstudies. De honden worden nog niet ingezet in de praktijk, omdat grote klinische studies en validatie nog ontbreken. De opleiding van zo’n hond kost geld, maar ook de begeleider moet betaald worden; het is niet zo dat je zomaar een hond in het ziekenhuis kunt neerzetten. Bovendien moet je de training blijven onderhouden. De resultaten zijn veelbelovend, maar het is nog onduidelijk hoe we dat praktisch kunnen inzetten.”

Hulphondetiquette 

Kennis onderhouden is voor de hulp­honden van Kibo zelf geen probleem. Zij worden opgeleid om bepaalde geuren te herkennen en helpen hun baasje dagelijks. In hun training worden samples met ­lichaamsgeur gebruikt, waarbij ze leren om een afwijkende geur te koppelen aan een aangeleerde taak. De Boer: “Denk aan ­duwen tegen de geleider, of aantikken met de poot, bij lage bloedsuikerwaardes of een tekort aan cortisol. Wat eigenlijk moeilijker is, voor hond én geleider, is het aan­leren van de hulphondetiquette: het dagelijks leven leren leiden en je niet af laten leiden door mensen of dieren.”

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine september 2025. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.