9 gezonde alternatieven voor koffie (de meeste cafeïnevrij)

Vroeger waren koffievervangers vooral een noodoplossing. Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren koffiebonen schaars en werd er geëxperimenteerd met geroosterde gerst, cichoreiwortel en zelfs met eikels. Deze 'surrogaatkoffies' bevatten geen cafeïne, maar leken qua smaak en kleur een beetje op echte koffie. Tegenwoordig zoeken mensen vooral naar alternatieven voor koffie vanwege gezondheidsklachten, duurzaamheid of gewoon om eens wat anders te proberen. En nu koffiebonen flink in prijs stijgen, zijn goedkopere alternatieven extra welkom. 

Koffievervangers: vaak cafeïnevrij en milder voor de maag

De meeste koffievervangers bevatten geen cafeïne en zijn een stuk milder voor de maag. Sommige varianten leveren extra vezels of plantaardige stoffen die mogelijk gunstig zijn voor de gezondheid, al is hier nog weinig wetenschappelijk bewijs voor. Koffievervangers zijn dus niet per se 'gezonder' dan gewone koffie, maar kunnen wél beter passen bij persoonlijke voorkeuren of klachten. 

Lees ook: Hoe slecht is koffie drinken op een lege maag?

Cafeïne als oppepper

Koffie is de meest gedronken drank in Nederland. De meeste mensen drinken het graag vanwege de cafeïne die in koffiebonen zit. Cafeïne werkt opwekkend en vermindert het gevoel van vermoeidheid. Ook het geheugen, de alertheid en motivatie nemen iets toe. Dat is handig overdag, maar in de avonduren kan cafeïne er juist voor zorgen dat je de slaap niet kunt vatten. Een teveel aan cafeïne kan ook leiden tot onder andere prikkelbaarheid, hoofdpijn, beven, duizeligheid en hartkloppingen. Wie hier gevoelig voor is kan beter kiezen voor een cafeïnevrije variant.

Koffie en cholesterol

Verder bevat koffie cafestol en kahweol, stoffen die het LDL-cholesterol in het bloed verhogen. Bij filterkoffie blijven deze stoffen achter in het filter, waardoor drinken van filterkoffie of van koffiepads vrijwel geen effect heeft op het cholesterolgehalte. Maar ongefilterde koffie, zoals espresso, koffie van cups, koffie uit een cafetière of Turkse koffie, kan wél het LDL-cholesterol verhogen.

Op de gezondheid

Maar koffie heeft ook gunstige eigenschappen: het bevat antioxidanten die helpen om het risico op bepaalde ziektes te verlagen. Antioxidanten kunnen ontstekingen remmen en bijdragen aan gezond ouder worden. Uit onderzoeken blijkt dat het drinken van twee tot drie kopjes koffie per dag het risico op hart- en vaatziekten, diabetes type 2, de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Parkinson kan verlagen. Koffiedrinkers zouden zelfs een kleinere kans hebben op meer dan 30 veelvoorkomende ziektes en aandoeningen. Voor vrouwen zou dit gunstige effect zelfs iets groter zijn dan voor mannen. 

De meest gedronken koffievervangers

Wat voor iemand het beste koffiealternatief is hangt af van de reden waarom iemand koffiedrinkt. Sommige koffieliefhebbers zoeken naar een vergelijkbare smaak, voor andere is een oppeppend effect belangrijk. Momenteel zijn dit de meest gedronken koffievervangers:  

Cichoreikoffie

Cichoreikoffie wordt gemaakt van geroosterde cichoreiwortel. Cichorei is een wilde plant die familie is van witlof en andijvie. De wortels zijn bitter en eigenlijk niet eetbaar, maar eenmaal geroosterd en vermalen tot poeder kun je er een warme drank van zetten die verrassend op koffie lijkt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was cichoreikoffie of “surrogaat” een betaalbaar en verkrijgbaar alternatief voor koffie. Nu drinken mensen het vooral omdat het cafeïnevrij is. Er zit wel een nadeel aan cichorei: het bevat inuline, een oplosbare vezel die de goede darmbacteriën voedt. Dat bevordert een gezonde darmwerking en je weerstand. Maar wie gevoelig is voor inuline, kan last krijgen van winderigheid, gasvorming of diarree. En ander nadeel is dat de bittere smaak van cichoreikoffie ook even wennen is. 

Bamboekoffie

Bamboekoffie, vaak verkocht onder de naam Bambu, is een moderne variant op de klassieke cichoreikoffie. Hoewel de naam anders doet vermoeden, bevat deze koffie geen bamboe. Het is een mengsel van geroosterde cichoreiwortel, tarwe, gerst, eikels en vijgen. In de jaren ’80 werd Bambu populair in reformwinkels, als smaakvoller alternatief voor de bittere ouderwetse cichoreikoffie. Ook bamboekoffie is cafeïnevrij.

Granenkoffie

Granenkoffie wordt gemaakt van geroosterde granen als gerst, rogge of spelt. Soms bevat het extra ingrediënten, zoals cichorei of vijgen. Het resultaat is een zachte, milde drank zonder cafeïne. Qua gezondheid levert granenkoffie wat vezels en antioxidanten, maar de hoeveelheden zijn klein. Het is vooral een smakelijk alternatief als je iets milders wilt dan gewone koffie, maar wel met een herkenbare, warme smaak. 

Kikkererwtenkoffie

Kikkererwten zijn verrassend veelzijdig. Behalve voedzame peulvruchten en de basis voor falafel en humus, zijn kikkererwten ook geschikt om koffie van te maken. Kikkererwtenkoffie wordt gemaakt van geroosterde kikkererwten, soms gemengd met vijgen of andere planten. Het resultaat is een milde, cafeïnevrije drank met een nootachtige smaak. Kikkererwten bevatten veel eiwitten en vezels, maar door het roosterproces blijft daar helaas weinig van over in de koffievariant. 

Paddenstoelenkoffie

Paddenstoelenkoffie verwacht je misschien eerder op het menu in een coffeeshop dan in een koffietentje. Voor deze koffie wordt poeder van paddenstoelen met sprookjesachtige namen als pruikzwam, rupsendoder en berkenweerschijnzwam vermengd met gewone koffie of koffievervangers. Hierdoor bevat deze koffie nog wel cafeïne, maar minder dan gewone koffie. De paddenstoelen zouden goed zijn voor concentratie en het immuunsysteem, maar harde wetenschappelijke bewijzen zijn er nog niet. Een nadeel is de prijs: paddenstoelenkoffie is vaak drie keer zo duur als gewone koffie, omdat de paddenstoelen speciaal gekweekt moeten worden en het productieproces complex is.

Alternatieven voor cafeïne

Wie de cafeïne-kick niet wil missen maar juist geen koffiesmaak wil, kan ook kiezen voor natuurlijke cafeïnehoudende alternatieven:

Matcha

Matcha is poeder van gemalen groene theebladeren. Dit Japanse groene poeder bevat veel bijna evenveel cafeïne als koffiebonen, maar ook L-theanine. Hierdoor geeft het wel een energieboost, maar zou het tegelijkertijd rustgevend zijn. Of matcha echt gezonder is dan een kop zwarte koffie is niet bekend. Niet iedereen houdt van de grassige smaak. 

Yerba maté

Voor deze drank worden groene blaadjes van de Zuid-Amerikaanse matéplant gedroogd bij een open vuur, waarna ze in heet water geweekt worden. Hierdoor krijgt de maté een typisch rokerige smaak. Deze Zuid-Amerikaanse thee bevat iets minder cafeïne dan koffie en geeft een milde, langdurige energieboost. Omdat de blaadjes worden gerookt, kunnen er wel schadelijke stoffen (PAK’s) in zitten.  

Guarana

Guarana is een nootachtig zaadje dat in het Amazonegebied al eeuwenlang door de inheemse bevolking wordt gebruikt als pepmiddel. Guarana zit vaak in energiedrankjes. Het bevat veel cafeïne, en kan bij overmatig gebruik leiden tot nervositeit, slapeloosheid en een verhoogde hartslag.

Cacao

Cacao, het vertrouwde hoofdingrediënt van chocolade, duikt steeds vaker op als koffiealternatief. Het gaat hierbij niet om warme chocolademelk met een toef slagroom, maar om pure cacaotabletten of -poeder vermengd met een melkdrank. Cacao bevat een beetje cafeïne en veel theobromine. Die stof werkt trager dan cafeïne en geeft daardoor een langdurige energieboost. Je blijft dus alert en gefocust, zonder de piek en dip van cafeïne.

Of je nu kiest voor gewone koffie of een alternatief: het draait vooral om wat goed voelt voor jou. Koffievervangers kunnen helpen om je cafeïne-inname te verlagen, maagklachten te voorkomen of gewoon om eens iets nieuws te proberen. Met zoveel soorten is er altijd wel een lekker bakkie dat bij je past.

Dit artikel is geschreven door Sophie Luderer. Sophie is diëtist. Ruim 20 jaar adviseerde ze patiënten in ziekenhuizen en op dialyseafdelingen. Haar missie is iedereen zo goed mogelijk te informeren en ingewikkelde informatie behapbaar maken.