Hoe (on)gezond zijn cranberry's?

De cranberry of grote veenbes komt van nature voor in veengebieden en koude regio’s. De naam is een combinatie van de Engelse woorden crane (kraanvogel) en berry (bes) omdat de bloemetjes lijken op de kop van een kraanvogel. De grootste producenten zijn de Verenigde Staten en Canada. In dat laatste land zorgt de provincie Quebec wereldwijd voor verreweg de meeste cranberry’s van biologische teelt. De oogst in oktober is spectaculair: als rooimachines de bessen van de struiken hebben gehaald, worden de velden onder water gezet zodat de rozerode bessen boven komen drijven. Ze worden opgezogen en zijn klaar voor transport.

Nogal wrang

Ook Terschelling is een bekende leverancier van biologische cranberry’s. Dat is volgens de overlevering te danken aan een strandjutter die daar rond 1840 een aangespoeld vat vond dat hij de duinen in rolde. Tot zijn teleurstelling zat er geen drank in, maar een partij halfvergane bessen. Die bleken echter goed te gedijen in het zure, kalkarme heidegebied met wisselende waterstanden. De rest is geschiedenis. Het Waddeneiland staat nu bekend om de wilde cranberryvelden, door Staatsbosbeheer verpacht aan ondernemers. Wanneer zij in het najaar klaar zijn met plukken, mogen ook particulieren de velden op.

Aanvankelijk moesten de eilandbewoners niets van de besjes hebben. Begrijpelijk, want cranberry’s smaken behoorlijk zuur, zelfs een beetje wrang. Ze hebben ook iets kruidigs, dat komt door een combinatie van terpenen en fenolderivaten. Terpenen zijn aromatische verbindingen die van nature voorkomen in veel kruiden en planten. Ze zijn verantwoordelijk voor de kenmerkende geuren en smaken van kruiden en spelen een belangrijke rol in de afweer en aantrekkingskracht van planten. Sommige fenolen bevorderen de wrangheid.

Het zuurgehalte van de cranberry is overigens een van de redenen waarom ze zo goed te bewaren zijn. Een andere reden is het hoge gehalte aan fenolen, waarvan sommige de groei van micro-organismen kunnen remmen en de vruchten in hun vochtige omgeving waarschijnlijk beschermen. Veel van deze fenolen zijn ook nuttig voor ons, sommige als antioxidanten.

In tegenstelling tot andere bessen zoals bramen en bosbessen zijn cranberry’s direct van de plant dus niet lekker. Je moet ze op zijn minst verwarmen en er bijvoorbeeld een compote van maken, of eet ze gedroogd. Gedroogde cranberry’s zijn meestal eerst gezoet met suiker of appelsapconcentraat, vervolgens gedroogd en tot slot gesprayd met zonnebloemolie. Dat zorgt dat ze niet aan elkaar plakken.

Superfood? 

Sinds ze het predicaat ‘superfood’ kregen, zijn cranberry’s het hele jaar te koop, diepgevroren of gedroogd. Vers in een zakje liggen ze vooral aan het einde van het jaar in de winkel, om compote van te maken voor bij het kerstdiner. Dat dit een van de bekendste bereidingen is, is niet zo gek. De besjes zijn rijk aan pectine, zodat ze bij koken al heel snel een dikke saus worden. Lekker en makkelijk.

Toch heeft de cranberry zijn populariteit niet te danken aan het kerstdiner, maar aan het hoge gehalte vitamine C en de claim dat hij stofjes bevat die blaasontstekingen voorkomen en bestrijden. Is dat terecht? Vitamine C zit er inderdaad in. Met een flinke hand cranberry’s heb je de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid al binnen. Daarnaast bevatten ze ook vitamine B5, B6, E en K en een aantal mineralen, waaronder mangaan, koper en ijzer. Met wat cranberry’s door de muesli begin je de dag dus gezond.

Interessanter is de veronderstelde effectiviteit tegen blaasontstekingen. Een bepaalde antioxidant, proanthoyanidine, die vooral voorkomt in de schil en pitten van planten en die volop aanwezig is in cranberry’s, zou blaasontsteking voorkomen. De stof maakt het de E. coli-bacterie lastig om zich aan de urineblaas te hechten, zodat de bacterie wordt uitgeplast voordat hij (meer) schade kan aanrichten. Er is veel onderzoek gedaan naar deze claims, helaas zonder eenduidig resultaat. Soms lijkt het innemen van bijvoorbeeld cranberrycapsules of het drinken van cranberrysap te helpen, soms niet. Urologen waarschuwen bovendien voor sap met toegevoegde suiker. Die kan de groei van de bacterie in de blaas juist stimuleren.

Cranberrycapsules en -tabletten zijn ook vaak te koop in combinatie met D-mannose, een natuurlijke suiker die hetzelfde effect als proanthoyanidine zou hebben, maar dan krachtiger. Urologen noemen D-mannose ‘een potentieel alternatief voor antibiotica met weinig bijwerkingen’, maar blijven voorzichtig. Cranberry’s of niet, voor een gezonde blaas blijft het vooral belangrijk om dagelijks anderhalf tot twee liter te drinken.

Hoeveel suiker is toegevoegd?

Verse cranberry’s (AH)          0 gram per 100 gram
Diepvriescranberry’s (AH)    0 gram per 100 gram
Gezoet cranberrysap (Ekoplaza) 14,3 gram per 100 gram
Gedroogde cranberry’s  (AH) 39 gram per 100 gram
Diksap cranberry (Ekoplaza) 48,7 gram per 100 gram

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Gezond juli 2025. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.