Stijldansen met spreeuwen

Kijk, een SPREEUW!

Spreeuwen hebben tijdens de broedperiode een zwart verenkleed met een paarsblauwe/groene gloed. Daarna wordt deze zwartbruin met witte spikkels. In de lente en zomer is hun snavel geel en in de winter bruin. In tegenstelling tot veel andere vogels, is er bij spreeuwen bijna geen verschil tussen het mannetje en het vrouwtje. Een spreeuw wordt gemiddeld twintig jaar oud.

De grote trek

Die reusachtige spreeuwenzwermen zijn alleen in het najaar te zien, als de vogels zich verzamelen en opmaken voor de grote trek. Ze vliegen in groepen omdat dit meer veiligheid biedt tegen roofdieren: die worden helemaal tureluurs van al die vogels bij elkaar. De spreeuwen die je in het najaar ziet, komen uit Scandinavië en Rusland en zijn op doorreis naar Engeland. ‘Onze’ spreeuwen zijn dan al vertrokken naar het zuiden, richting Frankrijk. Wanneer de spreeuwen zich ’s avonds verzamelen boven hun slaapplaats, gebeurt er iets aparts: ze geven een spectaculaire show weg, die zo’n twintig minuten duurt.

Sociale dieren

Getty Images

Waarom dansen deze vogels zo vlak voor het slapengaan? Zonde van de energie, zou je zeggen. Er werd altijd gedacht dat dit een signaalfunctie heeft en dat ze daarmee andere spreeuwen aantrekken voor hun trektocht. Zo van: “Hier zijn we, meld je aan en je kunt meevliegen!” Maar biologe prof. dr. Charlotte ­Hemelrijk van de Rijksuniversiteit Groningen denkt daar anders over. Ze onderzoekt complex collectief gedrag als gevolg van individuele gedragingen bij onder meer vissen en vogels en toonde met computermodellen aan dat dit mysterieuze verschijnsel simpelweg ontstaat door eenvoudige gedragsregels. “Spreeuwen zijn heel sociale dieren. Kijk maar in de boom, dan zitten ze als gekken te kwetteren. Dus ik denk dat ze, als ze bij elkaar komen, zo ­enthousiast en opgewonden raken dat ze niet meteen kunnen slapen.”

36 kilometer per uur

Die gedragsregels gelden volgens Hemelrijk ook voor scholen vissen. “De dieren worden aangetrokken tot elkaar, willen dezelfde kant op bewegen en tegelijkertijd stoten ze elkaar af, want ze willen niet botsen.” Toch ziet een school vissen er heel anders uit dan zo’n vogelzwerm. Visscholen veranderen zelden van vorm en zijn langwerpig. Ook dat is simpel te verklaren: “Elke vis volgt zijn voorgangers en past zijn snelheid daarop aan. Door wat af te remmen, botsen ze niet en zo ontstaat die langwerpige vorm. Bij spreeuwen werkt dit anders, want die vliegen met een constante snelheid van ongeveer 36 kilometer per uur. Voor hen is het een groot probleem om te remmen of te versnellen, want dat kost te veel energie. Het mooie is dat spreeuwen daardoor nooit botsen. Als wij op de snelweg allemaal even hard zouden rijden, kunnen we ook niet botsen.”

Maar hoe ontstaan nu die wilde bewegingen in een zwerm? Dit heeft volgens Hemelrijk alles te maken met die constante snelheid. “Spreeuwen draaien allemaal precies op hetzelfde moment. Zo wordt de vogel die naast je vliegt, ineens je voorganger, waardoor de zwerm van vorm verandert. En als de vogels een bocht nemen, hellen ze voorover, net als een vliegtuig. Op dat moment zakken ze een beetje naar beneden en ontstaat er een verticale beweging in de zwerm.”

Géén leider

En nu komt het mooiste: omdat een spreeuw alleen let op de zeven vogels om zich heen, verplaatst zo’n beweging zich wat vertraagd door de zwerm. Vergelijkbaar met een wave. Maar is er bij zo’n plotselinge bocht niet één vogel die de leiding neemt? Hemelrijk: “Dat is juist heel belangrijk: er is géén leider. Door toeval hellen een paar vogels wat naar links, bijvoorbeeld door een windvlaag. Omdat ze zich allemaal razendsnel aanpassen aan die zeven buurvogels, draait ineens de hele zwerm.” Soms verdikt zo’n zwerm zich ineens en dan waaiert het geheel uit. Hemelrijk: “Spreeuwen dansen uitsluitend boven hun slaapplaats. Vliegen ze daar voorbij, dan keren ze snel weer om.

Bij de grens van hun slaapplaats draaien de voorste vogels dus om, terwijl de achterste nog even doorvliegen. Hierdoor ontstaat even een verdikking in de zwerm. Vooral bij grote zwermen van zo’n tweeduizend vogels krijg je op deze manier dichtheidsveranderingen. Dit levert die prachtige bewegingen op en juist bij heel grote zwermen ontstaan de meest ingewikkelde vormen. Omdat ze maar op zo weinig buren letten, ontwikkelen zich bij enorme zwermen aparte subgroepen, die een beetje hun eigen kant op gaan. Dat ziet eruit als aparte zijarmen. Hoe groter de zwerm, hoe meer van die subgroepen. Worden die groepen te groot, dan kan zo’n zijtak zich afsplitsen en vormt zich een nieuwe zwerm.”

Fascinerend

Het mysterie van de spreeuwenzwermen lijkt dus ontrafeld met deze simpele gedragsregels. Al voegt ­Hemelrijk eraan toe dat er in de natuur nog wel meer factoren een rol zullen spelen. Wat de verklaring ook is, het dansspektakel blijft fascinerend om naar te kijken.

Kijk hier voor de mooiste video's van spreeuwen: https://www.plusonline.nl/spreeuwen.