Geld en emoties vormen soms een explosieve combinatie. Geen wonder dus dat juist een erfenis vaak voor ruzie zorgt. Tien erf- en schenkzaken die soms lezen als een soap, en de lessen die we daarvan kunnen leren.
Executeur verkoopt de aandelen
Twee broers erven van hun bemiddelde tante. Zij had ruim een ton op de bank en een aandelenportefeuille die bij haar overlijden dik twee ton waard was. Tante wijst een van de broers aan als executeur van haar nalatenschap. De man handelt allerlei zaken af en betaalt uiteindelijk €165.000 aan erfbelasting door bijna de helft van de aandelen te verkopen. Daarna maakt hij de helft van de overgebleven erfenis over aan zijn broer, die zich tot dat moment van geen nalatenschap bewust was. De broer is ontstemd. Hij vindt dat de executeur met hem had moeten overleggen. Inmiddels zijn de aandelen in waarde gedaald en schiet de broer er €37.000 bij in. Dat verlies moet de executeur vergoeden, vindt hij.
De Hoge Raad beslist anders. In de wet staat dat de executeur in zijn eentje, en naar eigen inzicht, de nalatenschap mag beheren. Hij mag bijvoorbeeld spullen verkopen om schulden te voldoen. De broer zou een punt hebben als de executeur onzorgvuldig was geweest, bijvoorbeeld door bederfelijke waar te laten verpieteren. Maar aandelen veranderen nu eenmaal van waarde. De broer moet zijn verlies nemen.
Geen zin om executeur te zijn? Je mag altijd weigeren, zelfs als je eerder wel ja hebt gezegd tegen die rol. Wil je eerst weten wat er allemaal bij komt kijken? Op www.juridischloket.nl staat een handig overzicht.
De erfenis zomaar aanvaarden?
Op de sterfdag van hun moeder gaan haar zoon en dochter een hapje eten in een restaurant. Ze betalen met moeders pinpas. Er was ook nog een derde kind, een broer, maar die is al eerder overleden. Volgens de weduwe van die eerder overleden broer blijkt uit het etentje dat ze moeders erfenis compleet hebben aanvaard, inclusief de schulden. Die schulden moeten ze daarom met hun eigen geld aflossen. De weduwe wil hiermee bereiken dat er meer van de erfenis overblijft, want haar overleden man had nog geld tegoed van zijn moeder – en daar moeten de kinderen volgens haar nu voor opdraaien.
Je kunt een erfenis compleet (‘zuiver’) aanvaarden of – als er schulden zijn waarvoor je zelf niet wilt opdraaien – verwerpen. Maar er is ook een tussenvorm: beneficiair aanvaarden. Daarbij worden de geërfde schulden betaald uit de geërfde bezittingen. Dat leg je vast bij de notaris. De zoon en dochter hadden daarvoor nog geen tijd gehad, maar moesten wel meteen de begrafenis van hun moeder regelen. Dat mag en het heeft geen invloed op je uiteindelijke beslissing over de erfenis. Dat je, ver van huis, tussen de bedrijven door even een hapje eet, hoort er gewoon bij, zegt – na jarenlang procederen – de Hoge Raad.
Veel erfgenamen zijn bang om ook maar iets te doen voordat ze bij de notaris zijn geweest, uit angst om met allerlei schulden te worden opgezadeld. Tegenwoordig is er een ‘Wet Bescherming Erfgenamen tegen schulden’, die dat moet helpen voorkomen. Maar elke situatie is anders, dus het blijft opletten. Je mag bijvoorbeeld wel het fotoalbum van je overleden moeder mee naar huis nemen. Maar haar lievelingsring dan weer niet – behalve als dat eigenlijk maar een prul is. In feite is de regel: als iets geld waard is, blijf er dan vanaf.
De vergeten gift
Een moeder heeft drie kinderen, van wie er één overlijdt met achterlating van een zoon en dochter. Als de moeder sterft, laat ze haar vermogen na aan haar twee overgebleven kinderen en aan de kinderen van haar overleden zoon. De kleindochter erft dik €70.000. De kleinzoon moet een vroegere gift van bijna €40.000 met zijn erfdeel verrekenen, zo stelt oma in haar testament. Maar de kleinzoon zegt van geen gift te weten. Hij wil net zoveel geld als zijn zus.
Dat oma in haar testament zet dat haar kleinzoon €40.000 kreeg, maakt het nog niet waar. De erfgenamen moeten met bewijzen komen. En dat doen ze: de ex-vrouw van de kleinzoon herinnert zich nog goed hoe oma hem geld gaf voor een huisje in Portugal. En hoewel de kleinzoon haar verdenkt van wraakzucht, gelooft het gerechtshof zijn ex. De kleinzoon zelf laat een vriend getuigen, maar die is minder geloofwaardig. Oma krijgt haar zin.
Je kind of kleinkind financieel uit de brand helpen? Prima, maar wil je scheve gezichten voorkomen, zet jullie afspraken dan duidelijk op papier. Dat kan bij de notaris, maar je mag ook zelf een overeenkomst maken. Dat heet een onderhandse akte.
Dertig jaar samen, niets erven
Een vrouw laat al haar spaargeld na aan haar drie kinderen uit een vroeger huwelijk. De man met wie zij de laatste dertig jaar samenwoonde, krijgt niets. Maar volgens hem kon de vrouw alleen iets nalaten omdat hij de rekeningen betaalde. Daar ging zijn hele salaris aan op. De vrouw betaalde van haar uitkering alleen de boodschappen. De rest van het geld kon ze sparen; uiteindelijk liet ze €127.000 na. In feite heeft zij zich over zijn rug verrijkt, zegt de man. Hij heeft alle huishoudboekjes eens doorgevlooid en vindt dat hij alsnog recht heeft op dik €75.000. Dat bedrag moeten de kinderen hem betalen uit de erfenis.
De Hoge Raad wijst erop dat mensen de kosten van hun huishouden aan het eind van elk jaar moeten afrekenen. Maar de man, die een bescheiden salaris had, is er in al die jaren dat hij met de vrouw samenwoonde, nooit over begonnen. Blijkbaar had het stel de stilzwijgende afspraak dat hij het meeste zou betalen, concludeert de Hoge Raad. Of misschien vond hij dat gewoon fatsoenlijk, omdat de vrouw alleen een uitkering kreeg. Hoe het ook zij: aangezien hij nooit pogingen deed om andere afspraken met haar te maken, mocht zij erop vertrouwen dat het goed zat. Daarom kan hij niet achteraf, nu zij is overleden, haar kinderen met een rekening opzadelen.
Wie betaalt wat in het huishouden? Maak daar duidelijke afspraken over, bijvoorbeeld in een samenlevingscontract. Ook een gezamenlijke rekening is handig; 79 procent van de samenwonende stellen heeft er een. Wat een eerlijke verdeling van de kosten is, bepalen jullie zelf. Op www.nibud.nl vind je tips om je te helpen kiezen.
Mag alles naar de pastoor?
De pastoor van een vrome Brabantse vrouw erft wat enveloppen met geld, €8800 op de bank, een garagebox en een complete inboedel. Mocht de pastoor haar erfenis wel aannemen? Haar familie vindt van niet.
De familie wijst naar de gedragsregels van de katholieke kerk. Daarin staat dat je als pastoor geen erfenis mag accepteren. Maar de man had ook al eens een auto gekocht met geld dat de vrouw hem leende. Het is niet zonneklaar of hij de erfenis kreeg als pastoor, of gewoon als goede vriend. Daarom geldt het burgerlijk recht, vindt de Hoge Raad. De pastoor mag de erfenis houden.
Als je iets nalaat aan de kerk of aan een goed doel, benoem dan niet een persoon, maar een organisatie tot erfgenaam. Zo voorkom je gedoe. Nederlanders laten inmiddels elk jaar driehonderd miljoen euro na aan goede doelen, de kerk niet meegerekend. Wil je dit ook en heb je advies nodig? Op www.toegift.nl vind je informatie.
Telt een niet voorgelezen testament?
Een bejaarde vrouw, niet meer helemaal helder, past haar testament aan. Daarin laat ze haar levenspartner een paar ton na. Maar volgens haar kinderen is het testament ongeldig omdat de notaris het niet heeft voorgelezen voordat de vrouw het ondertekende.
Notarissen hoeven een testament al sinds 1971 niet meer compleet voor te lezen. Dat moet alleen als ze getuigen oproepen bij de ondertekening. En dát mag de notaris zelf beslissen. Dat hij het niet van a tot z heeft voorgelezen, is op zichzelf niet genoeg om het testament nietig te verklaren. Dat is alleen zo als de kinderen, juist door het niet-voorlezen, zijn benadeeld.
Vroeger was een vormfout genoeg reden om een zaak onderuit te halen, maar dat is allang niet meer zo. Tegenwoordig kijkt de rechter heel goed naar de omstandigheden. Heb je toch een klacht? Kijk op www.notaris.nl wat je kunt doen.
Nieuwe vriendin wil ook wat
Een weduwnaar krijgt een nieuwe partner, met wie hij gaat samenwonen. Twee jaar later overlijdt hij. Zijn volwassen kinderen erven alles. De man heeft in zijn testament gezet dat zijn vriendin in hun huis mag blijven wonen. Maar zij kan de hypotheek niet betalen en de bank verkoopt het huis. Volgens de vrouw hadden de erfgenamen de maandelijkse aflossingen voor hun rekening moeten nemen om dat te voorkomen. Ze wil nu delen in de opbrengst van het huis.
Dat gaat niet gebeuren, zegt de Hoge Raad. De erfenis was niet zo groot dat de kinderen daaruit elke maand de hypotheeklasten konden betalen. Trouwens, ze waren dat ook niet verplicht. Belangrijker nog: bij de verdeling van de erfenis hebben de kinderen voorrang op de vriendin. Hun vader moest hen namelijk sowieso nog de erfenis van hun overleden moeder ‘uitkeren’. De vrouw mag dan denken dat de man de morele verplichting had om haar verzorgd achter te laten, maar alleen het feit dat je samenwoont is daarvoor niet genoeg, meent de Hoge Raad.
Je partner het vruchtgebruik van de woning gunnen als je overlijdt is een prima manier om hem of haar verzorgd achter te laten zónder je kinderen te benadelen. De kinderen krijgen dan het ‘bloot eigendom’ van het huis. Dat wil zeggen dat ze het in bezit hebben, maar er voorlopig niets mee kunnen. Maar pas op: leg ook details van het vruchtgebruik vast. Wie betaalt de hypotheek? Wie zorgt voor het onderhoud? En wat gebeurt er als hij of zij hertrouwt? De notaris kan helpen bij deze finesses.
Kan hij nog wel beslissen?
Twee ongetrouwde broers uit Twente wonen al hun leven lang samen. Eenmaal op leeftijd vragen zij twee bekenden, van wie er één verpleegster is, om hen te verzorgen. Ze betalen daar vijf jaar lang €20.000 voor, zo is de afspraak. Als twee jaar later de jongste broer overlijdt, komen de twee zussen van de overgebleven broer in actie. Zij willen dat hij onder curatele komt, want hij zou niet meer in staat zijn eigen zaken te behartigen. Ze sturen zelfs een waarschuwingsbrief naar de familienotaris, voor het geval hun broer zijn testament wil wijzigen. Maar een paar maanden later gebeurt dat toch. De Twentenaar laat zijn verzorgers de helft van zijn bezittingen na. Inmiddels beheren de verzorgers ook de financiën van de man. Als hij uiteindelijk overlijdt, weigeren zijn zussen de erfenis te delen met de verzorgers. Die stappen naar de rechter.
De zussen moeten de laatste wil van hun broer gewoon uitvoeren, beslist de Hoge Raad. Want hoeveel medische verklaringen ze ook op tafel leggen, nergens blijkt dat hun broer niet meer in staat was om zijn laatste wil te bepalen. Ze kunnen evenmin bewijzen dat de verzorgers hun broer gedwongen hebben zijn testament aan te passen. En als de zussen zich beroepen op een afspraak om – naar oud Twents gebruik – erfenissen binnen de familie te houden, zegt de Hoge Raad: dat kan wel zo zijn, maar uw broer had het recht om van die afspraak af te wijken.
Iemand die zelfstandig beslissingen kan nemen en de gevolgen overziet, is wilsbekwaam. De notaris onderzoekt dat. Zelfs wie dementie heeft, is niet altijd wilsonbekwaam. Wilsonbekwaamheid kan trouwens ook tijdelijk zijn. Bijvoorbeeld als je in de rouw bent of medicijnen slikt.
De waarde van de erfenis
Twee kinderen verliezen beide ouders. Eerst hun moeder, vier jaar later hun vader. Vader, die als langstlevende echtgenoot de erfenis voor de kinderen onder zich had, was intussen opnieuw getrouwd. Zijn tweede vrouw had, net als hij, kinderen uit een vorige relatie en het stel krijgt ook samen een kind. Vader laat al zijn bezittingen na aan zijn tweede vrouw, zijn kinderen en zijn stiefkinderen. Zijn twee oudste kinderen eisen eerst het erfdeel van hun overleden moeder op. Maar hoe bepaal je om hoeveel geld het gaat?
De vader heeft na het overlijden van moeder erfbelasting betaald. Volgens zijn tweede vrouw is uit de belastingaangifte af te leiden wat zijn eerste vrouw haar kinderen naliet. Maar de kinderen vinden dat het laatste vermogen van vader moet tellen. Het verschil is belangrijk omdat bezittingen, zoals een huis, van waarde kunnen veranderen. De rechter is het met hen eens.
Wie een samengesteld gezin heeft, doet er goed aan een testament te maken. Wees daarin zo specifiek mogelijk: heb het niet over ‘de kinderen’ maar noem iedereen bij naam. Regel in elk geval de dingen die je het allerbelangrijkst vindt, zoals wie waar mag blijven wonen.
650.000 euro foetsie
Een bankrekening met bijna €650.000 is de inzet van een ruzie tussen een man en zijn pleegbroer. Hun moeder en pleegmoeder laat hen al haar bezittingen na. Maar haar zoon heeft vlak voor moeders dood de bankrekening leeggehaald en opgeheven. Als zijn pleegbroer hem naar de rekening vraagt, zegt hij van niets te weten. Wat hij niet doorheeft, is dat de pleegbroer ook bij de rekening kan en dus achter de waarheid kan komen. Als dat inderdaad gebeurt, eist de pleegbroer het geld van zijn pleegmoeder op.
De zoon probeert zijn actie nog goed te praten door te zeggen dat om een gift gaat. Maar dat kan hij niet bewijzen. Er is overduidelijk kwade opzet in het spel. De wetgever is niet gecharmeerd van erfgenamen die geld of spullen achteroverdrukken. Sterker nog: als je wordt betrapt, moet je álles afgeven aan de andere erfgenamen. Dus ook het deel dat oorspronkelijk voor jou bedoeld was. De gedachte daarachter is: slecht gedrag verdient straf. En hoewel de zoon van de overleden vrouw spijt betuigt, is dat niet genoeg om onder die straf uit te komen, vindt de Hoge Raad.
Iets vergeten is nooit handig, en zeker na een overlijden. Op www.rechtspraak.nl vind je onder ‘erfenis’ allerlei handige formulieren, zoals een ‘boedelbeschrijving erfrecht’. Daarmee zie je niets over het hoofd.
