Zie, hoor, ruik, proef en voel de tuin
Je kijkt je ogen uit in een mooie tuin. Maar het oor wil ook wat. En je neus trouwens ook. Tuinieren voor alle zintuigen, kortom. Begin eens met een moeshoekje.
De meeste tuinen zijn steeds vaker gericht op één zintuig: het oog. Gehoor, smaak, reuk en tastzin spelen een ondergeschikte rol. Het zal te maken hebben met het gegeven dat we een groot deel van onze tijd naar een schermpje staren. Er bestaan meer filmpjes van tuinen dan tuinen zelf. We zien vooral kleur en vorm. Terwijl er zoveel meer te beleven valt, meer te ruiken bijvoorbeeld. De populairste klimroos is New Dawn, een lichtroze bloeiende roos die steevast als ‘licht geurend’ wordt beschreven. Als er al iets van geur te bespeuren valt, is dat de geur van goedkope zeep.
Wie rozengeur wil ruiken kan beter uitkijken naar de roos Nuits de Young, met een bedwelmende geur van anjelieren met een vleugje kruidnagel. Of naar de doornloze roos Zéphirine Drouhin. Die geurt fris naar verse vruchtensalade en appelmoes.
Halmen in de wind
Het zachte ruisen van de wind in het lover wordt in Nederland vaak overstemd door lawaai van weg- of luchtverkeer. Maar er zijn meer tuingeluiden. Strijk eens met je hand langs een ijzervaren en je hoort een metaalachtig geritsel. Of plant een flinke bos bamboe en luister hoe de halmen fluisteren in de wind. Trek voor één keer eens geen tuinhandschoenen aan en ervaar hoe verse aarde aanvoelt. Wrijf het blad van een citroenboompje fijn en geniet van de geur.
De enige tuin waarin al onze zintuigen echt aan bod komen, is de moestuin. Daar geurt de kervel, staat de sla knapperig te zijn en kun je de courgettes bijna horen groeien. In de moestuin draait het om geur en smaak en daarom valt de moestuinier een diepere bevrediging ten deel dan de siertuinier die vaak alleen maar kijkt. Het zwellen van de rode kool raakt de mens heviger dan het groeien van de bolacacia. Het doorschieten van de sla is oneindig dramatischer dan de gezapige bloei van phlox en aster. Iedereen zou minstens een gedeelte van zijn tuin voor de teelt van groente en fruit moeten reserveren, maar in de modale tuin is dat geen haalbare kaart. De ruimte ontbreekt.
De oplossing ligt voor de hand: combineer de moes- en de siertuin. En heb het voortaan niet meer over ‘mijn tuin’, maar over ‘mijn potager’. Dat klinkt ook gedistingeerder. Plant peren- en pruimenbomen, in plaats van steriele dakplatanen en leilindes, en bessen en frambozen in plaats van ribes en forsythia. Ruk die kale klimroos van de muur en plant druiven, kiwi’s en vijgen. Veel eetbare planten zijn minstens zo mooi als planten die louter mooi staan te zijn, en nog lekker op de koop toe.
Allerlei soorten groenten kunnen als sierplant worden toegepast. De asperge is heerlijk om te eten in mei en geeft later in het seizoen het luchtigste loof dat er in de plantenwereld bestaat. Vrouwelijke aspergeplanten zijn daarnaast in het najaar ook nog eens behangen met glimmend- oranje bessen.
Nobel en spectaculair: de artisjok
De artisjok heeft misschien wel het meest nobele en decoratieve blad van alle planten: groot, diep ingesneden en zilvergrijs. Artisjokken zijn in ons klimaat net niet of net wel winterhard. In ieder geval moeten ze ’s winters met zorg worden afgedekt. Maar je kunt dit probleem omzeilen door de artisjok niet als vaste plant te beschouwen, maar door hem als eenjarige plant te telen.
Wie eind maart artisjokken binnen op de vensterbank zaait, heeft in mei grote planten om in de tuin te zetten en al na een paar maanden neemt een goedverzorgde artisjokkkenplant met gemak een vierkante meter in beslag. Tegen het einde van de zomer kun je artisjokken oogsten, maar de bloemen van de plant zijn zo spectaculair, en trekken zo veel vlinders, dat er een bijna bovenmenselijke discipline voor nodig is om alle eetbare bloemknoppen van de artisjok daadwerkelijk af te snijden.
Roodbladige sla en paarsbladige basilicum vormen een mooie achtergrond voor rode of oranje bloemen. Rode of groene kolen kunnen een hoek markeren, of dienen als sluitstuk van een border. En wie van symmetrie houdt kan ze als wachters uitplanten ter weerszijden van het tuinpad of de voordeur. Het frisse groen van peterselie wordt als randje om een bloemenperk door geen andere plant geëvenaard.
Een prachtige plant voor de sierlijke moestuin is Allium porri, prei in het Nederlands, met stengels stevig als olifantspoten en blad dat staalblauw glimt als een mijnenveger bij volle maan. Zelfs ’s winters als de vasteplantenborder is ingestort, en er bruin en beschimmeld bij ligt, staat de prei nog statig overeind. En wie geen prei lust, kan de plant laten staan tot hij in bloei schiet, om dan te genieten van de lilagrijze, bolvormige bloemen.
Belevenissen op het balkon
Geen tuin? Dat is geen enkel bezwaar. Ook op terrassen en balkons kun je tuinieren met planten die andere zintuigen prikkelen dan alleen het oog. Plant potten vol met lavendel en strijk in het voorbijgaan met je hand langs de bloemstengels. En maak eens lavendel-ijs, een ware traktatie. Tussen de voegen van tegels kun je Mentha requienii laten groeien, een kruipertje met piepkleine blaadjes. Loop erover (niet te vaak) en geniet van de sterke pepermuntgeur die vrijkomt. Een goede potplant is verveine, Lippia citriodora, een plant die ook vaak citroenverbena wordt genoemd.
De geur is citroenachtig, maar zo mogelijk nog frisser. Van verveine maak je thee of ijs en een paar gekneusde blaadjes op je kussen houden de muggen weg. Voor even, in ieder geval. Groenten kweken in potten en bakken gaat gemakkelijk. Ook midden in de zomer kun nog sla zaaien en als je een balkonhek met spijlen hebt kun je er pronkbonen tegenaan laten klimmen. Geen spijlen? Vul een metselkuip met potgrond en zet er een wigwam van bamboestokken in. Kies rood bloeiende pronkbonen en zaai in juli. Koop potjes met basilicum, peterselie en tijm bij de supermarkt.
Trek de plantjes van basilicum en peterselie voorzichtig los van elkaar en zet de plantjes op 10 cm van elkaar in een grote pot. Een balkon op het noorden? Koop wat knolbegonia’s en plant die in een bloembak. Steek af en toe een bloem in je mond en geniet van de zurige smaak. Of strooi ze over een bord met soep!
