De baas die iets van je wil, je dochter die vraagt een extra dag op te passen als het niet uitkomt: waarom is het toch zo moeilijk om ‘nee’ te zeggen? En wat levert het op, als het wél lukt om je grenzen te stellen?
De meeste mensen kunnen slecht ‘nee’ zeggen. Nee tegen de leidinggevende als die wéér een extra klus naar je toe wil schuiven. Tegen de buurvrouw die een lift naar de apotheek nodig heeft. Tegen je zoon die je vraagt om een extra middag op te passen terwijl je wilde gaan zwemmen. Waarom is het zo moeilijk om dat woordje uit te spreken? “Als mens willen we graag ergens bij horen”, vertelt psycholoog Ellen Huijsmans. “Nee zeggen gaat in tegen het gevoel van verbondenheid. We houden er nu eenmaal van om een ander een plezier te doen.
Als mensen teleurgesteld of boos reageren omdat je ze niet geeft wat ze graag willen, dan is dat moeilijk. Van nature gaan we conflicten of confrontaties liever uit de weg.” Wat ook niet helpt: we weten zelf hoe lastig het kan voelen om afgewezen te worden: “Zadel daar een ander maar eens mee op.”
Voor wat, hoort wat
Daarnaast maakt het ‘emotionele kasboek’ het niet eenvoudiger: het ‘als ik iets voor jou heb gedaan, dan moet je ook iets voor mij doen’. Zeg maar eens nee als je eigenlijk geen tijd hebt om boodschappen te doen voor een vriendin, terwijl zij jou laatst nog naar het ziekenhuis reed.
Voor wat, hoort wat. In haar praktijk ziet Ellen dit motto onder 50-plussers geregeld terug. “In die generatie zie ik meer dat dingen worden afgewogen, het moet wel eerlijk zijn. Als iemand iets voor jou heeft gedaan, dan mag je geen nee zeggen. En als iemand een paar keer achter elkaar iets heeft gevraagd, dan kan dat zomaar gaan wringen, omdat jij eigenlijk aan de beurt was. Op zich is ja zeggen prima, maar niet als het geen volmondig ja is. Als je denkt: alweer? Of: ik zeg wel ja, maar ik moet er eigenlijk niet aan denken. Dan wordt zo’n ja heel vervelend.”
Goed voor jezelf zorgen
Nele Colle was iemand die te vaak ja zei, met als gevolg dat ze overliep en een burn-out op de loer lag. Ze ging op onderzoek uit waarom nee zeggen zo moeilijk is en schreef het boek Je krijgt zoveel meer ja als je nee kan zeggen. Ze ontdekte dat de moeilijkheid om nee te zeggen alles te maken heeft met onze ‘oerhersenen’. “Deze hebben maar één doel en dat is overleven”, vertelt ze. “Gevaarlijke situaties moet je uit de weg gaan. In de oertijd was dat een goede strategie, maar nu werkt dat niet helemaal meer.
Ons brein ziet namelijk gevaar in allerlei situaties, zoals nee zeggen tegen iemand. Daardoor kan het heel onnatuurlijk voelen daar tegenin te gaan, óók als je gezond verstand zegt dat een nee echt noodzakelijk is. We doen er goed aan om het gevoel, die innerlijke stem die op alles ‘ja’ wil antwoorden, zachter te zetten. Want nee zeggen betekent vaak goed voor jezelf zorgen.”
Niet leuk om iemand af te wijzen
Op korte termijn is ja zeggen heel gemakkelijk. Geen last van schuldgevoel en de ander is blij. Op de lange termijn bezorgt telkens maar toegeven veel meer last. In een week zitten 168 uur. Dat klinkt veel, maar een deel gaat op aan slapen, werken, het huis, de tuin, boodschappen en sociale verplichtingen. De overige uren vullen met te weinig nee zeggen en te veel dingen doen voor een ander, kan zorgen voor prikkelbaarheid en somberheid. Daarnaast is er het risico dat u onbetrouwbaar overkomt, omdat u nu eenmaal niet iedereen tevreden kunt houden en aan alle eisen kunt voldoen. Bijvoorbeeld door iets half te doen.
Of te laat, omdat het eigenlijk niet gaat. Volgens Ellen Huijsmans speelt een misplaatst verantwoordelijkheidsgevoel hierbij een grote rol. “Als je dochter je vraagt om een dag op de kinderen te passen omdat de kinderopvang dicht is, dan is dat heel vervelend, maar wel haar probleem. Zij mag er van balen dat je haar niet kunt helpen, maar jij bent niet verantwoordelijk voor haar gevoel.”
Nee zeggen is moeilijk, dat is een feit. Het is niet leuk om iemand af te wijzen en ja zeggen voelt veel fijner. Maar nee zeggen is ja zeggen tegen iets anders. Tegen beter uitgerust zijn of tegen iets leuks en/of belangrijks. Hierdoor kun je een volgende keer voor de volle honderd procent ja zeggen.
Vriendelijk blijven
Hoe je het doet? Door vriendelijk en kort en bondig nee te zeggen. Punt. Zeg niet dat je denkt dat je niet kunt, want dan lijkt het of je nog over te halen bent en dat maakt het alleen maar lastiger. Zeg liever: “Nee, ik heb al andere plannen.” Of: “Ik ben zo druk/mijn gezondheid laat te wensen over, ik heb besloten niets extra’s te doen.” Daar is niets tussen te krijgen. Als je het lastig vindt om met een resoluut nee te antwoorden, dan kan “Ik denk er even over na” ook. Dat geeft ruimte om te bedenken of het echt wel uitkomt.
Spijt van een te snelle ja? Dan mag je erop terugkomen. Bijvoorbeeld door te zeggen “Ik heb te snel gereageerd, maar kan je nu helaas toch niet helpen. Graag een andere keer.” Als je ja hebt gezegd en met tegenzin hebt geholpen, dan mag je zeggen dat je de volgende keer niet klaarstaat en ze het anders moeten oplossen.
Ten slotte: is het gelukt om nee te zeggen en merk je dat de ander erg teleurgesteld is? Laat je dan niet verleiden tot een ja, maar vraag wat er nu gebeurt bij de ander. Geef erkenning door te zeggen dat je ziet en begrijpt dat het vervelend is dat je nee zegt. Dat bewaart de goede relatie.
Julia (65)*: “Ik heb geen moeite met nee zeggen, behalve tegen mijn kinderen. Dus toen mijn zoon zijn huis uit moest en niet zomaar nieuwe woonruimte had, stemde ik ermee in dat hij een tijdje bij mij kwam wonen. Dat betekende dat ik niet alleen ja zei tegen hem, maar ook tegen zijn hond – die me een huis vol haren bezorgde – en tegen zijn vriendin die elk weekend kwam logeren. Ik was mijn vrijheid kwijt, wat ik best pittig vond. Had ik maar nee gezegd, dat heb ik echt weleens gedacht. Toch vind ik dat bij mijn kinderen heel moeilijk, omdat ik bang ben dat het onze relatie verstoort. Als ik had gezegd dat die hond er niet in kwam, was mijn zoon denk ik boos vertrokken. Dat risico wilde ik niet lopen. Daarnaast bezorgt het je een fijn gevoel om als moeder je kinderen te helpen. Dat het soms frictie geeft, neem ik voor lief.”
Felice (60)*: “Ik ben volledig arbeidsongeschikt en dat is voor anderen kennelijk een reden om mij om hulp te vragen. Ik heb alle tijd, lijken ze te denken. Mijn kinderen en mijn ouders doen geregeld een beroep op me. ‘Heb je wat te doen? Kun je dan voor mij misschien even…?’ Het gaat maar door, elke dag. Alsof ze weten dat ik toch geen nee zal zeggen en mij in bochten wring om het een ander naar de zin te maken. Ze hebben nog gelijk ook. Het ligt niet aan de ander, het ligt aan mij. Ik zou best nee kunnen zeggen, maar vind het moeilijk om teleur te stellen. Ik word soms heel moe van al dat helpen en dat heeft zijn weerslag op mijn gezondheid, ik ben tenslotte niet voor niets afgekeurd. Is dat slim? Nee.”
Nanneke (52): “Nee zeggen, ik vind het ontzettend moeilijk. Ik wil mensen liever niet teleurstellen, dus zeg ik ja voordat ik er erg in heb. Daardoor liep ik mezelf geregeld voorbij. Want als je altijd ja zegt, legt dat toch druk op je. Ik heb er iets op bedacht: tegenwoordig zeg ik ‘Ja, onder voorbehoud’. Ik heb een aantal vervelende lichamelijke aandoeningen, waardoor ik als ik wakker word pas weet of ik een goede dag heb. En of ik wel of niet iets voor een ander kan doen. Het mooie is dat mijn omgeving hierdoor meer rekening met me houdt, wat heel prettig is. Als ik nu ja zeg, meen ik het ook echt. Dat maakt het ook veel leuker om iets voor iemand te doen.”
*De namen van Julia en Felice zijn vanwege privacyredenen veranderd.
Vijf tips om een burn-out te voorkomen: www.plusonline.nl/burnout
