Neuroloog Emile Keuter: ‘Onbegrepen lichamelijke klachten zijn geen verzinsel’

Zitten onbegrepen klachten ‘tussen de oren’, zoals vaak wordt gezegd?

“Ja en nee. Bij veel patiënten én artsen bestaat nog steeds het idee dat een lichamelijke klacht een mechanisch probleem is, als een lekke band die je kunt plakken. Lekker duidelijk en concreet. Maar die benadering is echt achterhaald. Bij klachten is er altijd sprake van een combinatie van lichamelijke, geestelijke en omgevingsfactoren.

Persoonlijke situatie speelt een rol

Neem het voorbeeld van een 55-jarige rokende secretaresse die onlangs is gescheiden. Zij heeft al maanden last van vermoeidheid en spanningshoofdpijn. Plotseling kan zij haar rechterarm niet meer optillen. Hoeveel onderzoeken ze ook doen, dokters kunnen daar geen medische oorzaak voor vinden. Ze verwijzen haar steeds naar een andere hulpverlener door. Of zeggen dat ze er maar mee moet leren leven. Je hoeft geen Einstein te zijn om te snappen dat haar persoonlijke situatie waarschijnlijk een belangrijke rol speelt. Maar dat maakt de klacht niet minder echt – ze is daadwerkelijk niet meer in staat om haar arm op te tillen. Dat vinden veel mensen verwarrend.”

Hoe kan dat dan?

“Omdat we niet óf ons lijf óf ons brein zijn; het is één geheel. Als je een zogeheten functionele MRI maakt van een patiënt met een onbegrepen verlamming, zie je in de hersenen dezelfde blokkade als bij iemand die door een ziekte verlamd is geraakt. Anders gezegd: de samenhang tussen lichaam en geest maakt dat je een klacht ervaart. Soms is daar een medisch aanwijsbare verklaring voor, soms niet. Dat is echter een lastige boodschap. Zeg je als dokter dat er – ook – een psychologische oorzaak is, dan voelen veel patiënten zich niet serieus genomen, want psychisch beschouwen ze als ‘niet echt’. Maar alleen als je lichaam, geest en leefomgeving als één geheel benadert, kun je iets aan onbegrepen klachten doen.”

Komen die veel voor?

“Heel veel. Bij 20 procent van zijn nieuwe patiënten vindt een huisarts geen duidelijke oorzaak voor lichamelijke problemen. Bij patiënten die een specialist bezoeken, ligt dat aantal nog hoger – afhankelijk van het specialisme tussen de 25 en 60 procent. Dat gaat dus om miljoenen mensen. Een groot deel van hen herstelt binnen enkele weken vanzelf. Maar bij sommige patiënten blijven de problemen bestaan, zelfs na langdurig medisch onderzoek en behandeling. Dan spreken we over somatisch onvoldoende begrepen lichamelijke klachten, ofwel ‘SOLK’.”

Waar hebben we het bijvoorbeeld over?

“Minimaal 10 procent van de bevolking heeft onverklaarbare pijnklachten. Ook onbegrepen buik-, maag- en darmklachten komen veel voor. Van chronische vermoeidheid heeft waarschijnlijk 2 à 2,5 procent van de bevolking last. En dan zijn er ook nog de onverklaarde uitvalsverschijnselen. Spieren, zenuwen of hersenscellen werken plotseling niet meer, waardoor iemand bijvoorbeeld zijn arm of been niet meer kan gebruiken.”

Waarom trekt u zich het lot van deze patiënten zo aan?

“Omdat ik van mensen houd. En omdat ik zie hoe ongelukkig ze zijn, terwijl hun lichaam het in prinπcipe wel goed zou kunnen doen. Dat is zo zonde! Schandalig dat veel dokters deze patiënten met een kluitje in het riet sturen, simpelweg omdat ze ze te lastig of te tijdrovend vinden.”

U maakt zich daar kwaad om.

“Nou en of! Mijn patiënten zijn vaak al bij heel veel zorgverleners geweest. Ik vind het gemeen als een arts ze afscheept, of steeds weer de medische molen in stuurt, gewoon om van ze af te zijn. In plaats daarvan zou hij het gesprek moeten aangaan over hoe het komt dat een patiënt klachten houdt.

'Verwengeneeskunde'

Collega’s noemen dat al snel ‘verwengeneeskunde’, iets wat veel dokters verafschuwen. Duur en zonde van de tijd, denken die. Maar ik ben ervan overtuigd dat als je dit soort patiënten niet de juiste hulp biedt, ze de zorg uiteindelijk veel meer geld kosten. Om over het menselijke leed nog maar niet te spreken. Vandaar dat ik samen met een aantal collega’s een officiële richtlijn heb opgesteld over hoe artsen het beste met onbegrepen klachten kunnen omgaan. Verder geef ik regelmatig workshops voor huisartsen in opleiding, in de hoop hierover meer kennis en begrip te kweken.”

Hoe kun je als dokter mensen met onbegrepen klachten helpen?

“Er is geen kant-en-klare oplossing. Het belangrijkste is om goed uit te pluizen wat er allemaal meespeelt. Daar moet je echt de tijd voor nemen. Ik ga alle aspecten af, de lichamelijke, de geestelijke en de sociale. Gaandeweg probeer ik de feiten te ontrafelen. Met als doel: patiënten te laten snappen waarom hun lichaam met bepaalde symptomen op een situatie reageert.

Een tijdrovend proces

Het inzicht helpt ze om hun klachten te leren accepteren, of er anders mee om te gaan, waardoor ze er in veel gevallen minder last van hebben. Dat gebeurt natuurlijk niet van het ene op het andere moment; het is een proces waar vaak tijd – en vaak ook verschillende gesprekken – voor nodig zijn. Vervolgens kunnen mensen thuis zelf aan de slag. Praktisch, bijvoorbeeld door meer te bewegen, of mentaal, bijvoorbeeld door te gaan mediteren of gedragstherapie te volgen.

Begrip en steun

Ook begrip en steun van een partner en kinderen zijn belangrijk. Zo nodig verwijs ik door naar bijvoorbeeld een psycholoog of een psychosomatisch fysiotherapeut, gespecialiseerd in de behandeling
van het totaalplaatje.”

Welk advies hebt u voor mensen die al lang met onbegrepen klachten rondlopen?

“Zoek een goede huisarts die je serieus neemt en die je vertrouwt. Wat jij voelt of ervaart is de werkelijkheid; dat moet het uitgangspunt zijn. Vervolgens kun je samen naar een oplossing gaan zoeken.

Altijd blijven bewegen

Mijn tweede advies is om als het even kan altijd te blijven bewegen, ook al ben je bijvoorbeeld nog zo moe. Mensen die sporten, zijn zich bewuster van hoe lichaam en geest elkaar beïnvloeden en herstellen daardoor sneller. Denk maar aan de wandelaar die voor het lopen uitgeblust en terneergeslagen is, maar zich na zijn rondje stukken opgewekter voelt. Datzelfde principe speelt een belangrijke rol bij herstel van onbegrepen klachten. Verder kunnen hypnotherapie, meditatie en mindfulness een positieve uitwerking hebben.”

Wat vindt u van de speciale poli’s voor onbegrepen klachten die sommige ziekenhuizen hebben?

“Daar heb ik een dubbel gevoel over. Als alle artsen voldoende aandacht en tijd voor het onderwerp zouden hebben, waren dit soort poli’s overbodig. Maar zolang dat nog niet zo is, is het goed dat ze er zijn.”

CV

Emile Keuter (56) werkt sinds 1996 als algemeen neuroloog in het Isala Diaconessenhuis in Meppel. Daar zet hij zich al twintig jaar in voor mensen met onbegrepen lichamelijke klachten, onder andere door een speciaal spreekuur voor hen te organiseren. Ook was hij een van de schrijvers van de richtlijn uit 2010 waarin staat hoe artsen met dit soort klachten moeten omgaan. Verder publiceerde hij een boek over de beleving en behandeling van whiplash, volgens hem een ondergeschoven kindje in de medische wereld. Voor vakblad Medisch Contact schrijft hij columns over alles wat hem in de zorg bezighoudt.

Mindfulness kan helpen bij onverklaarbare klachten. Meer weten? www.plusonline.nl/wat-is-mindfulness