Wat is de pneumokokkenziekte?

Pneumokokkenziekte, ook wel pneumokokkose genoemd, wordt veroorzaakt door de bacterie Streptococcus pneumoniae (pneumokok). Er bestaan meer dan 90 typen van deze bacterie die verschillende infecties kunnen veroorzaken, van oorontsteking en longontsteking tot hersenvliesontsteking en bloedvergiftiging. Vooral ouderen, mensen met een kwetsbare gezondheid en jonge kinderen lopen een risico. 

Mensen die ouder zijn dan 60 jaar krijgen meestal een longontsteking

Hoe raak je besmet?

De pneumokok is een bacterie die vaak voorkomt in de neus- en keelholte van mensen. Veel mensen dragen deze bacterie in hun neus of keel zonder er ziek van te worden. Vooral jonge kinderen zijn vaak drager. Meestal wordt je niet ziek (minder dan één op de honderd), maar soms kan de bacterie ernstige infecties veroorzaken. De meeste mensen raken de bacterie vanzelf weer kwijt. Als kinderen wel ziek worden, is dit meestal een oorontsteking of bijholteontsteking en/of bronchitis. Mensen die ouder zijn dan 60 jaar krijgen meestal een longontsteking. De bacterie verspreidt zich via druppeltjes in de lucht, bijvoorbeeld bij hoesten of niezen. Ook nauw contact, zoals knuffelen of zoenen, kan leiden tot besmetting. Omdat jonge kinderen de bacterie vaak bij zich dragen, zijn zij een belangrijke bron van verspreiding binnen gezinnen en kinderopvang.

Twee soorten ziektebeelden

De pneumokok kan zowel milde als ernstige ziekten veroorzaken:

• Niet-ernstige infecties (oppervlakkige infecties): oorontsteking, bijholteontsteking of bronchitis.
• Ernstige infecties (diepgaande infecties): hersenvliesontsteking (meningitis), bloedvergiftiging (sepsis), gewrichtsontstekingen en longontsteking.

Invasieve pneumokokkenziekte

De bacterie kan soms in de bloedbaan of bij de hersenvliezen terecht komen. Hierdoor wordt iemand ernstig ziek. Dat heet invasieve pneumokokkenziekte. Meestal wordt iemand met een invasieve pneumokokkenziekte in korte tijd ernstig ziek. Kinderen jonger dan 5 jaar krijgen meestal bloedvergiftiging of hersenvliesontsteking. Personen die ouder zijn dan 60 jaar krijgen meestal een ernstige longontsteking.

Leestip
Internist-infectioloog: 'Zo bescherm je jezelf tegen een luchtweginfectie'

Symptomen pneumokokkenziekte

De incubatietijd (de tijd tussen besmetting en eerste klachten) ligt tussen 1 en 3 dagen. In de meeste gevallen treedt eerst een grieperig gevoel op. Kenmerkend is dat het snel erger wordt in combinatie met hoge koorts. Andere ziekteverschijnselen variëren per ziektebeeld.

Symptomen die kunnen optreden zijn:

• kortademigheid
• pijn bij het ademhalen
• hoofdpijn
• nekstijfheid
• verwardheid
• verlies van bewustzijn

Ziekteverschijnselen die specifiek bij baby’s voorkomen:

• luierpijn (pijn bij het verschonen van de luier)
• prikkelbaarheid
• koorts of ondertemperatuur
• sufheid of grauwheid

Longontsteking door pneumokokken

De meest voorkomende ernstige infectie is longontsteking. Een longontsteking die wordt veroorzaakt door pneumokokken begint vaak heel plotseling. Daarbij vullen de longblaasjes zich met vocht en pus, wat leidt tot:

• Hoge koorts
• Koude rillingen
• Kortademigheid
• Pijn bij het ademhalen of hoesten

Vooral ouderen en mensen met een chronische ziekte lopen hierbij een hoog risico op ziekenhuisopname of zelfs overlijden. Pneumokokken zijn de belangrijkste bacteriële veroorzaker van longontsteking in Nederland.

Welke mensen lopen meer risico?

• Kinderen jonger dan 5 jaar
• Volwassenen van 60 jaar en ouder
• Mensen met een minder goed werkend afweersysteem (zoals bij leukemie)
• Mensen zonder milt of met een slecht werkende milt
• Mensen met een cochleair implantaat (een speciaal hoorapparaat dat met een operatie in het oor wordt gezet)
• Mensen met een lekkage van hersenvocht (liquorlekkage)
• Mensen met schade aan de longen na een corona-infectie (COVID-19)

Hoe wordt pneumokokkenziekte behandeld?

Mensen met een pneumokokkenziekte worden behandeld met antibiotica. Na twee dagen behandeling zijn zij niet meer besmettelijk. Mensen met een invasieve pneumokokkenziekte worden behandeld in het ziekenhuis. Daar krijgen zij antibiotica via een infuus. Als dat nodig is, krijgen zij ook extra zuurstof of zelfs beademing. Bij ongeveer 20 tot 25 procent van de oudere volwassen met een invasieve pneumokokkenziekte is behandeling op de intensive care afdeling nodig. Bij kinderen jonger dan vijf jaar is dit ongeveer 10 procent. Patiënten met invasieve pneumokokkenziekte kunnen aan de ziekte overlijden, dat gebeurt in ongeveer 10 procent van de gevallen.

De meeste mensen worden weer beter nadat ze een pneumokokkenziekte hebben gehad. Maar niet iedereen wordt helemaal beter. Sommige oudere volwassenen houden bijvoorbeeld last van hart- en/of longproblemen.Jaarlijks overlijden ongeveer 300 mensen aan pneumokokkenziekte en kampen 75 tot 100 patiënten met ernstige restverschijnselen.

Kun je pneumokokkenziekte voorkomen?

Een goede hygiëne helpt pneumokokkenziekte voorkomen. Was regelmatig je handen. Hoest of nies in je elleboog en gebruik papieren zakdoekjes. Daarnaast zijn er vaccins. Door vaccineren komen ernstige pneumokokkenziekten veel minder voor – ook bij volwassenen. Daarom krijgen baby’s in hun eerste levensjaar een pneumokokkenvaccinatie via het Rijksvaccinatieprogramma. Ook personen ouder dan 60 jaar worden gevaccineerd tegen pneumokokkenziekten. Zij worden meestal ziek door andere typen pneumokokken dan waar kinderen tegen gevaccineerd worden. Daarom krijgen zij een andere pneumokokkenprik dan kinderen. Deze prik beschermt hen tegen de 20 meest voorkomende pneumokokken waar zij ziek door kunnen worden.

Vaccinatie beschermt tegen de typen pneumokokken die samen de meeste ziekten veroorzaken. Het voorkomt dus niet alle pneumokokkenziekten.