Gordelroos geeft pijn, jeuk en blaasjes op de huid
Eén op de drie 60-plussers krijgt gordelroos. Het begint vaak met hoofdpijn, het jeukt en doet zeer. De boosdoener? Het virus dat ooit de waterpokken bij je veroorzaakte. Voorkomen kan niet, de klachten verlichten wel.
Het begint vaak met tintelingen, jeuk of een branderig gevoel. Soms is in hetzelfde gebied ook sprake van diepe, stekende of brandende pijn. Dit kan gepaard gaan met koorts, vermoeidheid of hoofdpijn. Als na een dag of twee roodheid en blaasjes ontstaan, is de kans groot dat het om gordelroos gaat, ook bekend als herpes zoster.
Verzwakt immuunsysteem
“Gordelroos wordt veroorzaakt door hetzelfde virus dat waterpokken veroorzaakt”, vertelt dr. Renate van den Bos, dermatoloog in het Rotterdamse Erasmus MC. Veel mensen krijgen als kind waterpokken: ruim 95 procent heeft op 6-jarige leeftijd waterpokken gehad, aldus het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Dit betekent dus ook dat ruim 95 procent het virus bij zich draagt.
“Heb je waterpokken gehad, dan blijft het virus achter in de zenuwknopen zonder dat je daar iets van merkt. Meestal is het daar de rest van je leven ‘slapend’ aanwezig”, aldus Van den Bos.Bij een op de drie mensen wordt het virus echter weer actief. Daarbij spelen twee factoren een rol: leeftijd en het immuunsysteem. “Als het immuunsysteem verzwakt is, bijvoorbeeld bij mensen die een behandeling tegen kanker krijgen, een auto-immuunziekte hebben of medicijnen nemen die het immuunsysteem onderdrukken, kan het virus opleven. Bij mensen boven de 60 verandert het immuunsysteem vanzelf, waardoor zij gevoeliger zijn voor gordelroos. Soms kunnen ook jongere, gezonde mensen met een sterk immuunsysteem het krijgen. Waardoor dat komt, weten we niet precies.” Volgens de dermatoloog kun je gordelroos niet voorkomen. “Wanneer je immuunsysteem verzwakt is door medicijnen of door een ziekte die je afweer aantast, kun je daar niets aan doen. Als je gezond leeft, is dat in principe voldoende voor een goed immuunsysteem. Extra vitamines slikken is niet nodig. Er zijn fitte ouderen die toch gordelroos krijgen. Een gezonde leefstijl is natuurlijk altijd beter, maar biedt geen garantie tegen gordelroos.”
Als een gordel
Voordat gordelroos ontstaat, verspreidt het herpes zoster-virus zich langs een zenuwbaan naar de huid. Daarom uit gordelroos zich vaak in één strook die een zenuwbaan volgt. Doordat overal zenuwbanen zitten, kan het op het hele lichaam voorkomen. Je ziet het op armen (20 procent) en in het gezicht (15 procent), maar meestal op de romp (50 procent), waar het als een gordel om het middel zit. Vandaar de naam. Heel soms breidt de huidziekte zich uit over het hele lichaam.
Met gordelroos naar de dokter gaan is meestal niet nodig. “Tenzij je heel veel klachten hebt of als de gordelroos in het gezicht of vlak bij een oog zit”, licht dermatoloog Van den Bos toe. “Dit kan leiden tot een oogontsteking of zelfs tot blijvend zichtverlies. Trek in dat geval dus altijd zo snel mogelijk aan de bel. De huisarts kan dan een antiviraal middel voorschrijven om deze complicaties te voorkomen.”
Er zijn geen medicijnen die gordelroos kunnen voorkomen of genezen. Wel is er een vaccin dat de kans op de ziekte verkleint en klachten draaglijker maakt. Dermatoloog Van den Bos: “Het versterkt de afweer tegen het herpes zoster-virus, waardoor de kans op gordelroos kleiner wordt. Als iemand desondanks gordelroos krijgt, zijn de symptomen vaak minder heftig en gaan de klachten sneller voorbij.”
De gordelroosvaccinatie wordt niet automatisch aangeboden, zoals de griepprik. “Alleen bij mensen met een verminderde afweer, zoals patiënten die een donororgaan krijgen of leukemiepatiënten, wordt het vergoed door de ziektekostenverzekering. Zij zijn zo kwetsbaar dat gordelroos een te groot risico vormt.” Wie niet tot een risicogroep behoort en toch het vaccin wil, moet dat zelf betalen. De kosten bedragen ongeveer 400 euro voor de twee benodigde prikken. Ze kunnen worden toegediend door de huisarts of de GGD (in Nederland).
Als de pijn blijft
Van den Bos adviseert de blaasjes in te smeren met zinkolie, waardoor ze sneller indrogen. Ook is het belangrijk om ze schoon en droog te houden om infectie te voorkomen. De blaasjes zijn meestal een dag of tien bedekt met korstjes. Die vallen er na twee tot vier weken af.
Dit betekent niet dat alles dan achter de rug is. Sommige mensen houden last van een pijnlijke huid, zelfs als deze genezen is. “Eén van de grootste problemen bij gordelroos is pijn. Die omschrijven mensen als stekend en heftig. Omdat gordelroos vanuit de zenuwbanen komt, is het echt een nare zenuwpijn.”
Het is van tevoren niet te zeggen wie last krijgt van deze zogeheten postherpetische neuralgie die soms jaren aanhoudt. “Mensen die al pijn hebben voordat de blaasjes verschijnen of bij wie een groot gebied van het lichaam is aangetast, komen in aanmerking voor medicijnen die het herstelproces bespoedigen. Ze hebben dan mogelijk minder kans op langdurige pijn. Mensen met postherpetische pijn kunnen andere medicatie krijgen. Daarnaast wordt aangeraden om pijnstilling te nemen, zoals paracetamol of ibuprofen. Als de pijn desondanks te hevig is, is het verstandig om met de huisarts te overleggen. Er zijn tabletten die goed tegen zenuwpijn helpen.”
Waterpokken-connectie
Gordelroos is besmettelijk, maar je krijgt geen gordelroos van iemand met gordelroos. Omdat het wordt veroorzaakt door hetzelfde virus als waterpokken, kan het wél worden overgedragen aan mensen die geen waterpokken hebben gehad. Door direct contact met een blaasje waarin het virus zit, kunnen anderen besmet raken en waterpokken krijgen. Mensen met gordelroos kunnen daarom beter uit de buurt blijven van baby’s onder de één jaar, zwangere vrouwen en mensen met een verzwakt immuunsysteem die niet weten of ze ooit waterpokken hebben gehad. Het kan tot twintig dagen na het contact duren voordat iemand die besmet is geraakt waterpokken krijgt.
Voor- en nadelen van vaccinatie
Gordelroos komt vooral voor bij ouderen en mensen met een verminderde afweer. Voor deze groepen kan vaccinatie helpen om zich te beschermen tegen gordelroos en de bijbehorende ernstige klachten.
Er zijn twee vaccins: Shingrix en Zostavax. De Nederlandse Gezondheidsraad heeft beide vaccins onderzocht en adviseert te vaccineren met Shingrix. Dit vaccin voorkomt 9 van de 10 gevallen van gordelroos en langdurige pijn. De vaccinatie bestaat uit 2 prikken met een tussenperiode van 2 tot 6 maanden. Zostavax vereist slechts 1 prik, maar biedt volgens de Gezondheidsraad onvoldoende bescherming tegen gordelroos.
Vaccinatie heeft voordelen (minder kans op gordelroos en langdurige zenuwpijn) maar ook nadelen (koorts, spierpijn, moeheid of hoofdpijn na de prik, plus de kosten als die voor eigen rekening komen). Bespreek deze voor- en nadelen met de huisarts.
Dr. Renate van den Bos werd opgeleid tot dermatoloog in het Erasmus MC in Rotterdam en het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven. Sinds 2012 werkt ze als dermatoloog in het Erasmus MC en combineert ze patiëntenzorg met klinisch onderzoek.
Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Gezond mei 2025. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.
- Plus Gezond
