Als moeder het niet meer weet...

Getty Images

Op een mooie lentedag zoekt ze een uur naar haar winterjas. Ze doet zout in haar thee en suiker bij de aardappels. Maar wat als moeder haar spaargeld meegeeft aan een vreemde?

De wet geeft mogelijkheden om iemand in zo’n situatie te beschermen. Soms kan iemand van de ene op de andere dag niet meer beslissen over zijn eigen leven, bijvoorbeeld na een beroerte of een ernstig ongeluk. Bij dementie ligt dat meestal anders. Als de diagnose net is gesteld, kan de patiënt vaak nog veel zelf. Dat is dan ook het moment om te bespreken wie de wettelijke vertegenwoordiger wordt als de ziekte ernstiger wordt. Er zijn verschillende vormen van wettelijke vertegenwoordiging, variërend van een partner die stilzwijgend de zaken regelt, tot een door de rechter bekrachtigde curatele. Voor iedere situatie bestaat een passende oplossing.

Voor alle duidelijkheid: dit artikel gaat niet over het levenstestament, dat in opkomst is en waarover Geld & Recht vorige maand publiceerde. In het levenstestament kunt u zelf laten vastleggen wat uw wensen zijn, voor het geval u die misschien ooit niet meer kenbaar kunt maken. De link naar dit artikel treft u onderaan.

Eigen keuzes

Als iemand niet meer zelf kan beslissen, bijvoorbeeld over een medische behandeling, zal in eerste instantie de partner of een familielid bijspringen. Deze persoon vertegenwoordigt de patiënt dan bij beslissingen over zorg of behandelingen. Maar: alleen als het nodig is. Wanneer de patiënt helder is of als het gaat om een minder verstrekkend onderwerp, maakt hij gewoon zijn eigen keuzes. Bij zorgen over geldbeheer is een en/of-rekening een oplossing, zodat een partner of kind kan meekijken.

Gaan de gezondheid of verstandelijke vermogens plotseling achteruit, dan is een zaakwaarnemer nodig. Een zaakwaarnemer is vaak een familielid of bijvoorbeeld een buurvrouw, die spontaan doet wat gedaan moet worden. Wie eenmaal begint aan het zaakwaarnemerschap, mag er niet zomaar mee ophouden. Als de patiënt blijvend hulp nodig heeft, moet de zaakwaarnemer zorg blijven verlenen tot een permanente oplossing is geregeld, bijvoorbeeld een mentor en/of bewindvoerder. De zaakwaarnemer heeft recht op een onkostenvergoeding. Als iemand zijn zaken nog goed op een rijtje heeft, kan hij een volmacht geven aan iemand die hij zelf kiest. De volmachtgever regelt dit door een gedateerde overeenkomst op te stellen en deze samen met de gemachtigde te ondertekenen. Voor sommige handelingen kan een notariële volmacht nodig zijn, bijvoorbeeld bij het aangaan van een nieuwe hypotheek. Een notariële volmacht kost rond de €350. De volmachtgever bepaalt zelf of hij een algehele volmacht geeft of alleen voor bepaalde zaken, zoals het beheren van een bankrekening. Volmachten komen veel voor, maar hebben een belangrijk nadeel: er is geen enkele controle op de gemachtigde, zeker niet wanneer de volmachtgever achteruitgaat. Daarom is het verstandig twee gemachtigden te benoemen, zodat zij elkaar kunnen controleren.

Bewindvoerder voor ’t geld

Een bewindvoerder regelt alleen de financiële zaken, bijvoorbeeld wanneer iemand verhuist naar een verpleeghuis en zijn huis moet worden verkocht. Noodzakelijke betalingen mag de bewindvoerder doen zonder overleg. Maar beslissingen die gevolgen hebben voor het vermogen, zoals de verkoop van een huis, moet de bewindvoerder overleggen met de betrokkene. Is dat niet mogelijk, dan moet hij de kantonrechter inschakelen. Die geeft vervolgens een machtiging af. Bewindvoering is aan strengere regels gebonden dan de hiervoor besproken volmacht. Zo verlangt de rechter jaarlijks of tweejaarlijks een rapportage van de bewindvoerder. Soms kan de betrokkene zelf het bewind aanvragen; doorgaans is het de partner, een familielid of de mentor die het verzoekschrift bij de kantonrechter indient. De bewindvoerder is ook meestal een familielid. Een beroepsmatige bewindvoerder vindt u via de Branchevereniging voor Professionele Bewindvoerders en Inkomensbeheerders, telefoonnummer 0180–39 35 44.

Rechter benoemt mentor

Een mentor is een wettelijk vertegenwoordiger die namens een ander beslissingen neemt op het gebied van behandeling en zorg. Alleen de rechter kan een mentor benoemen. De patiënt zelf kan hierom vragen, maar ook een familielid of de zorginstelling. Vaak wordt de partner de mentor; een kind of ander familielid kan ook. Eventueel kan een vrijwilliger uitkomst bieden. Die vindt u bijvoorbeeld via het Mentorschap Netwerk Nederland, telefoonnummer 030–230 71 90. De aanvrager dient een verzoekschrift in bij de kantonrechter, die vervolgens een zitting belegt. De mentor beslist over verzorging, verpleging, behandeling en begeleiding, liefst in overleg met de patiënt. Voordeel van het mentorschap is dat de kantonrechter de mentor – bij ernstige klachten – kan controleren.

Meest vergaand: curator

Ondercuratelestelling is de meest vergaande maatregel. Wie onder curatele staat, mag net zo weinig als een minderjarige. Zijn naam wordt gepubliceerd in dagbladen en hij mag niet meer zelfstandig aankopen doen. Juist omdat de maatregel zo ver gaat, is curatele alleen te overwegen als iemand bescherming nodig heeft tegen zijn eigen financiële beslissingen. In een verpleeghuis geldt dat niet, omdat de bewoner daar nauwelijks zelfstandig kan handelen. Een kantonrechter benoemt en controleert de curator. Let op: voor het aanvragen van mentorschap, bewind en curatele betaalt u griffierecht. In 2011 bedraagt dat nog €111, maar er bestaan plannen om dit bedrag in 2013 drastisch te verhogen.

Meer weten?

Alzheimer Nederland geeft een brochure uit over dementie en rechtsbescherming. De brochure kost € 6,50 inclusief verzendkosten. U kunt de brochure bestellen via www.alzheimer-nederland.nl. Ook bij de Alzheimertelefoon 030-656 75 11 kunt u terecht met vragen over dit onderwerp.