Waarom luisteren moeilijker is dan praten (en hoe je het beter kunt doen)

In alle rust een gesprek voeren. Elkaar de tijd en de ruimte geven. De ander laten uitpraten. Luisteren klinkt eenvoudig, als iets wat iedereen kan, maar we lijken het een beetje verleerd te zijn. We staan vaak snel klaar met een oordeel of onderbreken de ander met ons eigen verhaal. Dat heeft enerzijds te maken met de tijdgeest van druk, druk, druk. Anderzijds horen we onszelf graag praten. Zo worden gesprekken vaak een wedstrijdje om de aandacht, en dat is jammer, want luisteren kan net zo bevredigend zijn als praten. Ontmoetingen en afspraken worden mooier als je bewust naar elkaar luistert. Juist door niet te veel te zeggen, kun je een ander helpen en troosten.

Diepere laag

Echt luisteren is dus een van de beste manieren om tot een goed gesprek, begrip en aandacht te komen. Waarom is dat eigenlijk zo moeilijk? “Er is een verschil tussen horen en luisteren,” zegt filosoof Miriam Rasch. Haar analyse: we leven steeds meer in een cultuur van ‘zenden’. “Kijk om je heen: mensen zijn mondig, ze spreken zich uit, verheffen hun stem, delen hun mening.” We zijn dus voortdurend bezig om ‘gehoord te worden’, wat niet zo gek is in een maatschappij waarin polarisatie, maatschappelijke verharding en overprikkeling hoogtij vieren. 

Maar, vroeg Rasch zich af, als iedereen de hele tijd bezig is met zenden, wie luistert er dan nog? Ze dook in de wondere wereld van het luisteren en deelde haar bevindingen in haar boek Luisteroefeningen – Over aandacht en ontvankelijkheid. “Je kunt geluiden horen, bijvoorbeeld van andere mensen of tijdens gesprekken, en daar haal je iets uit. Of niet. Maar in luisteren zit een extra laag: opletten, betekenis halen uit wat je hoort.”

In luisteren zit een extra laag: opletten, betekenis halen uit wat je hoort

Automatische piloot

Luisteren gaat over aandacht schenken aan degene die spreekt. Aandacht schenken betekent dat je iets doet met een bepaalde mate van concentratie, belangstelling en nieuwsgierigheid. “Dat is soms ingewikkeld omdat je in je hoofd vaak al voor die ander invult wat hij of zij bedoelt”, zegt Rasch. “We hebben allerlei vooroordelen in ons achterhoofd, of zoeken in de woorden van de ander bevestiging van wat we al weten. Die automatismen zijn normaal. Het zou vermoeiend zijn om de héle tijd open, aandachtig en ontvankelijk in het leven te staan.”

Om de normale, alledaagse communicatie vloeiend en soepel te laten verlopen, is het dus handig dat we in gesprekken vooral op zoek zijn naar wat we moeten weten, en niet over elk woord nadenken. Daar komt volgens Rasch bij dat onze cultuur is ingericht op snel en efficiënt communiceren. “We willen een oplossing vinden voor een probleem of hebben een ander doel. Hierdoor zijn we tijdens een gesprek vooral op zoek naar het nut dat we ergens uit kunnen halen, niet zozeer naar het spannende nieuwe dat we nog niet weten. Goed luisteren gaat over het doorbreken van die automatismen, waardoor er ruimte ontstaat om open te staan voor wat de ander te vertellen heeft.” Dat begint volgens Rasch met luisteren naar jezelf. “Het klinkt misschien tegenstrijdig, maar je kunt pas echt naar een ander luisteren als je hebt geleerd om dat op jezelf toe te passen.”

Als je jezelf niet serieus neemt, weinig respect hebt voor je eigen mening en intuïtie of jezelf standaard voorbijloopt, is het moeilijk om die aandacht wel voor een ander op te brengen. Leer daarom eerst luisteren naar jezelf. Dat kan heel simpel, bijvoorbeeld door na een gesprek met iemand bewust te analyseren of je contact hebt kunnen maken en welk luistergedrag van jou en de ander daaraan heeft bijgedragen of dat wellicht heeft belemmerd.

Oh, dat had ik ook!

Wanneer je in staat bent om te benoemen wat jij verstaat onder een prettige omgang met anderen, ontdek je volgens Rasch veel over je eigen luistergedrag en dat van anderen. Het wordt dan vanzelf gemakkelijker om écht te luisteren. Idealiter houdt dat in dat je de ander niet alleen hoort, maar ook begrijpt. Dat betekent dat je jezelf mentaal in de ander verplaatst. Je kunt dat doen door je actief af te vragen hoe jij je zou voelen als jou dit overkwam. Wat moet die ander op dit moment doormaken? Hoe zou dat zijn? Als dat lukt, heb je echt contact. Je leeft je in, zult dichter bij de belevingswereld en het gevoel van de ander komen en daardoor beter kunnen inschatten waarbij hij of zij gebaat is. Daarmee help je iemand meer dan door je eigen ervaring in een gesprek gooien, een neiging die we allemaal zullen herkennen. Pijn aan je knie na het hardlopen? O, dat had ik laatst ook! Dit is een logische reactie, maar als het gaat om luisteren hoef je eigenlijk niet zo veel te zeggen. Laat de ander zijn of haar verhaal in alle rust vertellen, vraag door als iets onduidelijk is en knik af en toe ten teken dat je geïnteresseerd bent.

Als het lukt om je in te leven in wat de ander doormaakt, heb je echt contact

Eigen mening

Het zijn twee regels die in alle cursussen en boeken over luisteren terugkomen: neem de tijd en laat de ander uitpraten. “Dat klinkt voor de hand liggend, maar in de praktijk gebeurt het vaak niet”, vertelt Rasch. “Ik zeg altijd: het belangrijkste wat je moet doen als je wilt luisteren, is je mond houden. Sommige mensen denken dat ik een grap maak als ik dit zeg, maar het is echt zo.

Het belangrijkste wat je moet doen als je wilt luisteren, is je mond houden

Je kunt dat makkelijk oefenen door met een vriend(in) of je partner een gesprek te voeren en van tevoren af te spreken: de een spreekt en de ander moet luisteren. Dat is heel moeilijk, maar daardoor word je meteen gewezen op je automatisme om in te breken.”

Inbreken in een gesprek doen we niet alleen omdat we onszelf graag horen praten. “Alles maar tot je laten komen, kan soms prikkelend, vervelend of kwetsbaar voelen. Als je bijvoorbeeld luistert naar iemand met een heel andere politieke overtuiging, kun je bang zijn om ‘besmet’ te raken met diens mening. Dat is geen prettig idee. Wie weet moet je dan je eigen mening herzien.

Een andere angst is dat je door te luisteren legitimeert wat de ander zegt, terwijl je het er misschien niet mee eens bent. Dat is niet zo. Je kunt altijd teruggaan naar wat je zelf vindt, maar voor de duur van het gesprek wel luisteren naar de ander.”

Vragen stellen

Het zal ook regelmatig voorkomen dat je gedachten tijdens het luisteren afdwalen naar de boodschappen die je nog moet doen of naar een probleem waar je zelf mee zit. “Dan luister je eigenlijk niet”, aldus Rasch. “Je bent alleen geïnteresseerd aan het kijken terwijl iemand anders praat en mist waarschijnlijk af en toe een paar zinnen. Wanneer je je daar bewust van wordt, is dat al de eerste stap om het tij te keren.

De tweede stap is: oefenen om je aandacht weer terug te brengen naar het gesprek. Vragen stellen kan daarbij helpen. Open vragen, geen invullende vragen. Zeg niet: je hebt dus een nieuwe baan, dan zul je wel heel moe zijn? Stel liever een open vraag:  je hebt dus een nieuwe baan, hoe is dat voor jou?”

Train je luisterspier

Volgens Rasch kun je jezelf in luisteren trainen, net zoals je dat in de sportschool met je spieren doet. “Goed luisteren is je aandacht ergens op richten en openstaan voor dat wat je nog niet kent. Dat kun je op een eenvoudige manier oefenen door bewust te luisteren naar muziek, de natuur of geroezemoes op straat. Doordat deze geluiden geen betekenis hebben, word je niet afgeleid door de inhoud en kun je je focussen op wat je hoort. Geef jezelf de rust om goed te luisteren, neem de tijd, zorg dat je geconcentreerd bent. Dit kun je vervolgens ook toepassen als je met andere mensen in gesprek bent.”

Dat kan veel opleveren. Inzichten, omdat je iets nieuws hoort. Een dieper, maar ook spontaner contact met je gesprekspartner. “En meer begrip”, zegt Rasch. “We leven in een gepolariseerde samenleving waarin iedereen overal iets van vindt. We schreeuwen door elkaar heen, er is geen tijd om stil te staan. Naar elkaar luisteren wil niet zeggen dat iedereen het met elkaar eens wordt, maar wel dat je beseft dat er honderden verschillende meningen of opvattingen over een bepaald onderwerp zijn. Het zorgt voor vertraging, een welkom bijeffect in een tijd die zo overprikkeld is. Laat je eigen verhaal soms even voor wat het is, dat komt een andere keer wel weer.”

Miriam Raschis filosoof en onderzoekscoördinator bij de kunstopleiding Willem de Kooning Academie in Rotterdam. Haar nieuwste boek heet Luisteroefeningen.

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Gezond juli 2025. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.