Wat heb ik aan mijn bekkenbodem?

De bekkenbodem is een soort hangmat van spieren en ­bindweefsel die de ­organen in de onderbuik ondersteunen: de blaas, baarmoeder, prostaat, dunne darm en het laatste stuk van de ­dikke darm. De bekkenbodemspieren zijn ­onder ­andere belangrijk bij het vrijen. Als ze goed ­functioneren heb je een beter gevoel en meer ­plezier. Ook zorgen ze voor het sluiten en openen van de plasbuis en de anus, waardoor je controle hebt over je urine en ontlasting. Verder zorgt de bekkenbodem voor de stabiliteit van je bekken en lage rug. Werkt de bekken­bodem niet goed, dan kan dat voor uiteen­lopende problemen ­zorgen.

Veel mensen krijgen op latere leeftijd problemen met hun bekken­bodem. Hoe komt dat?

Elli van Leeuwen: “In de loop van je leven verandert je lichaam. Je spieren verslappen, ook die rondom het bekken, en de organen verouderen. Vrouwen krijgen te maken met veranderende hormoon­spiegels vanwege de overgang, dat heeft een negatieve invloed op de bekkenbodemspieren. Mannen kunnen bekken­bodemklachten krijgen na een prostaat­operatie, bijvoorbeeld plasklachten. Maar klachten kunnen ook ontstaan na een val. Of bij chronisch hoesten door een longaandoening. Overgewicht is ook niet goed voor je bekkenbodem, net als verkeerd of zwaar tillen. ­Problemen met het bekken kunnen dus verschillende oorzaken hebben. Maar ze hebben in ­ieder geval een grote impact op je dagelijks leven.”

Wat voor klachten krijg je als je bekken­bodem­spieren niet goed werken? 

“Normaal gesproken zijn deze spieren altijd licht aangespannen. Dat gebeurt onbewust en het helpt je om urine en ontlasting op te houden. Maar je moet je bekken­bodemspieren ook kunnen óntspannen om te kunnen plassen of poepen, of om te vrijen. Als je bekken­bodemspieren verslappen, kun je last krijgen van urineverlies, ontlastingsincontinentie of winderigheid. Te gespannen spieren zorgen er juist voor dat je moeite krijgt met plassen, last hebt van terugkerende blaas­ontstekingen of ontlastingsproblemen. Of dat je last hebt van buikpijn of pijn bij het vrijen. Heup­klachten en lage rugpijn kunnen eveneens voort­komen uit te gespannen spieren, maar dat hoeft niet. Bekkenpijn kan zich ook uiten als ‘opstartpijn’ bij het opstaan vanuit je bed of een stoel, of bij het starten met ­lopen. Of als pijn aan je stuitje als je te lang in ­dezelfde houding hebt gezeten. Het is daarom belangrijk goed uit te zoeken waar de klachten precies vandaan komen. Dat doet de bekkenfysiotherapeut. Daar kun je naartoe op advies van de huisarts, maar ook op eigen ­initiatief.”

Hoe stel je de diagnose?

“Als je voor het eerst komt, leg ik uit hoe de bekken­bodem precies werkt. Daarna doen we vaak een ­bewustwordingsoefening. Weet iemand zijn of haar bekkenbodemspieren te vinden? Kun je die spieren aanspannen en ook weer ontspannen? Ik kan echo­grafie gebruiken om een diagnose te kunnen stellen. Of een inwendig onderzoek doen. Daarmee kan ik bijvoorbeeld vaststellen of er sprake is van een verzakking. ­Natuurlijk gebeurt dat alleen als het ­nodig is, na ­uitleg en met instemming.”

En hoe ziet de behandeling eruit?

“Ik help mensen bij het leren herkennen, trainen en ontspannen van de spieren rondom het bekken. Je krijgt oefeningen en we controleren geregeld of je die goed doet. Ik probeer ook altijd iemands leefstijl mee te nemen in de behandeling: hoe sta je, wordt de bekkenbodem zwaar belast, wat is je drink- en eetgedrag, het toiletgedrag? Op het toilet is het vooral belangrijk om de tijd te nemen zodat je goed uitplast, en niet ­te veel te persen. Het zijn meestal korte behandel­trajecten, we hebben het niet over tientallen ­afspraken.”

Drie op de tien mensen weten hun bekken­bodem niet te vinden, blijkt uit onderzoek. Hoe lukt dat wel? 
“In ieder geval niét door ‘streepjes- of stippeltjes­plassen’, zoals vroeger aangeraden werd: met korte onderbrekingen. Dat is zelfs slecht, weten we intussen. Door op die manier het ­ledigen van je blaas te dwarsbomen, ga je je eigen systeem tegen. Plassen moet altijd vanuit ontspanning gebeuren. De beweging zelf – het intrekken van de plasbuis – is wél goed om te voelen waar je bekken­bodemspieren zitten. Ook door de anus in te trekken of een wind tegen te houden, voel je die ­spieren. Voor mannen geldt eigenlijk hetzelfde: ­probeer eens om de penis korter te maken, oftewel in te trekken. Lukt dat, dan span je je bekkenbodemspieren aan.”

Helpt het om fit te blijven en de spieren op orde te houden?

“Dat is heel belangrijk. Het loont gewoon om een gezonde leefstijl te hebben en zo krachtig mogelijk te blijven. Zorg voor een goede lichamelijke ­routine met ­oefeningen voor de bekkenbodem. Goed zijn ook ademhalingsoefeningen en het trainen van je rug-, buik- en bilspieren. Daarnaast is het voor al je spieren belangrijk dat je gezond en gevarieerd eet en voldoende vocht binnenkrijgt.”

Met seksuele klachten kun je ook naar de ­bekkenfysiotherapeut. Waar gaat het dan over?

“Je bekkenbodemspieren zijn heel belangrijk voor het seksuele functioneren, zodat de seks goed en leuk blijft. Bij vrouwen gaat het vaak over pijn bij het vrijen. Dat komt doordat het vaginale weefsel na de overgang dunner en kwetsbaarder wordt. Daardoor kan vrijen pijn gaan doen. Soms spannen vrouwen dan als afweerreactie de bekkenbodemspieren aan. Ook bij mannen gaan seksuele vragen meestal over pijn: in het bodem­gebied, in de teelballen, rond de penis, in de liezen of bij het stuitje. Spieren in de bekkenbodem zorgen er mede voor dat de penis stijf wordt. Als die spieren te gespannen zijn, vermindert je doorbloeding. En daardoor kun je vaak moeilijker, minder fijn of zelfs helemaal niet meer vrijen. Bekkenbodemoefeningen, maar ook ontspanningsoefeningen en ademhalingsoefeningen, kunnen dat gespannen en angstige gevoel verminderen, bij zowel mannen als vrouwen.”

Wordt deze fysiotherapie vergoed?

“Dat hangt van de klachten af. Voor veel ­klachten krijg je een vergoeding als je een aanvullende ­verzekering hebt afgesloten. Bij incontinentie­klachten krijg je negen behandelingen vergoed vanuit de basisverzekering, vaak wel alleen op verwijzing van je arts. En het telt mee voor het eigen risico.”

Helpt de behandeling altijd?

“Niet alles is op te lossen, maar problemen met de bekkenbodem zijn vaak goed te behandelen. Stel dat je door fysiotherapie minder urineverlies hebt en dus minder of geen opvangmaterialen hoeft te gebruiken. Dat geeft je veel meer grip op je leven én het is duurzamer. Ik moedig iedereen met bekken­bodemklachten aan om er in ieder geval eens over te praten met een ­geregistreerde bekken­fysiotherapeut. De impact van dit soort klachten is groot, maar het effect van bekken­fysiotherapie is dat ook. Een sterke bekkenbodem heeft een positief effect op je hele ­welbevinden.”

Elli van Leeuwen werkt al ­jaren als fysiotherapeut, met specifiek kennis over het bekken en de bekkenbodem. Ze volgde de eerste officiële opleiding tot bekkenfysiotherapeut aan de SOMT University of Physio­therapy in Amersfoort. Sinds 2009 is ze geregistreerd bekken­fysiotherapeut. Ze werkt bij Adphys Fysiotherapiecentrum, een praktijk met verschillende fysiotherapeutische aandachtsgebieden in Utrecht.

Dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine april 2024. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.