Wat is het Syndroom van Sjögren?

Droge ogen en een droge mond zijn de bekendste klachten, maar het syndroom van Sjögren (vroeger ook wel sicca-syndroom genoemd) uit zich vaak breder. Veel mensen voelen zich langdurig moe en hebben last van pijnlijke of stijve spieren en gewrichten. Ook kunnen speekselklieren, bijvoorbeeld bij de kaakhoek, soms opzwellen. Omdat speeksel je gebit normaal beschermt, krijgen mensen met een droge mond vaker gaatjes of tandvleesproblemen. De klachten verschillen sterk per persoon. Bij de één blijven ze beperkt tot droogte, terwijl bij een ander ook andere organen betrokken kunnen raken, zoals longen, nieren of zenuwen. 

De symptomen

• Droge, branderige of zanderige ogen
• Droge mond (moeilijk praten/eten, meer dorst)
• Meer kans op gaatjes en tandvleesproblemen door minder speeksel
• Vermoeidheid
• Spier- en gewrichtspijn, soms stijfheid
• Soms: zwelling van speekselklieren, droge huid of andere systemische klachten

Mensen met het syndroom van Sjögren kunnen bovendien last krijgen van het fenomeen van Raynaud. Hierbij raken de bloedvaatjes in vingers of tenen tijdelijk vernauwd. Dit geeft vooral klachten als iemand van een warme naar een koude omgeving gaat.

Bij wie komt Sjögren voor?

Het syndroom van Sjögren komt vooral voor bij vrouwen en ontstaat meestal op middelbare leeftijd, al kan het ook eerder of later beginnen. Het is geen zeldzame aandoening, maar wordt niet altijd snel herkend, omdat droge ogen en een droge mond ook andere oorzaken kunnen hebben, zoals medicijngebruik, hormonale veranderingen of veroudering. Er zijn geen exacte cijfers, maar artsen en patiëntenorganisaties schatten dat enkele tienduizenden mensen in Nederland het syndroom van Sjögren hebben.

Hoe ontstaat het syndroom van Sjögren?

Waarom iemand Sjögren krijgt, is niet precies bekend. Waarschijnlijk spelen meerdere factoren een rol. Erfelijke aanleg lijkt mee te wegen, net als hormonale invloeden. Mogelijk kan een infectie het afweersysteem ‘aanzetten’, waarna het lichaam zichzelf blijft aanvallen. Dit proces verloopt meestal langzaam en kan jarenlang onopgemerkt blijven.

Hoe wordt de diagnose gesteld?

De diagnose Sjögren wordt vaak gesteld door een reumatoloog, soms in samenwerking met een oogarts, tandarts of KNO-arts. Artsen kijken niet naar één test, maar naar het totaalbeeld. Dat bestaat uit je klachten, lichamelijk onderzoek en aanvullend onderzoek, zoals oogtesten om de traanproductie te meten en bloedonderzoek naar ontstekingswaarden en antistoffen. In sommige gevallen wordt een klein stukje speekselklierweefsel onderzocht. Omdat de klachten ook bij andere aandoeningen passen, kan het stellen van de diagnose tijd kosten.

Wat kun je zelf doen aan de klachten?

Het syndroom van Sjögren is niet te genezen, maar de klachten zijn vaak goed te verlichten. 

• Bij droge ogen helpt het om je ogen regelmatig te bevochtigen met kunsttranen. Bescherm je ogen tegen wind, rook en droge lucht, bijvoorbeeld met een (zonne)bril. Bij beeldschermgebruik is het belangrijk om bewust vaker te knipperen en regelmatig pauze te nemen.
• Bij een droge mond is goede mondzorg extra belangrijk. Ga regelmatig naar de tandarts of mondhygiënist en poets zorgvuldig. Suikervrije kauwgom of zuigtablet kan de speekselproductie stimuleren. Voldoende drinken helpt tegen een droge mond, maar voorkomt geen gaatjes; speeksel blijft daarvoor onmisbaar. Er bestaan ook speciale speekselvervangende middelen die verlichting kunnen geven.

Verder kan het helpen om goed naar je lichaam te luisteren en je energie te verdelen, zeker bij aanhoudende vermoeidheid. Bespreek nieuwe of veranderende klachten altijd met je arts, zodat er tijdig kan worden bijgestuurd. Bij ernstigere klachten of wanneer ook andere organen meedoen, kan de arts medicijnen voorschrijven die ontstekingen remmen of het afweersysteem beïnvloeden. 

Extra aandacht voor controle

Mensen met het syndroom van Sjögren hebben een verhoogde kans op bepaalde complicaties, waaronder lymfeklierkanker. Dat betekent niet dat iedereen dit krijgt, maar wel dat regelmatige controle belangrijk is. Veranderingen in klachten, langdurige klierzwellingen, onverklaard gewichtsverlies of nachtelijk zweten zijn signalen om altijd met een arts te bespreken.