Waarom krijgen zoveel mensen met dementie last van urineverlies?

illistratie van dementie radars hersenen

Getty Images

Urineverlies is een veelvoorkomend probleem bij Alzheimer en andere vormen van dementie. Het herkennen van aandrang, de weg naar het toilet vinden en kleding op tijd losmaken worden steeds moeilijker. Maar dat zijn niet de enige oorzaken. Hoe ontstaat urineverlies of ontlastingsincontinentie bij dementie en wat kan helpen om klachten te verminderen?

Bij dementie denken de meeste mensen aan de ziekte van Alzheimer. Dat is met 70 procent ook de bekendste en meest voorkomende vorm van dementie. Maar het is een verzamelnaam voor ruim vijftig hersenziektes, waaronder vasculaire dementie, frontotemporale dementie (FTD) en Lewy body dementie (LBD). De overeenkomst tussen deze ziektes is dat ze de hersenen aantasten, waardoor iemands geestelijke gezondheid (meestal) langzaam slechter wordt.

Incontinentie bij dementie

Dagelijkse handelingen kunnen steeds moeilijker worden voor iemand met dementie. En dat heeft weerslag op het toiletgedrag. Mensen met dementie zijn ongeveer drie keer zo vaak urine-incontinent als leeftijdsgenoten zonder dementie. Voor ontlastingsincontinentie (fecale incontinentie) geldt dat mensen met dementie er ongeveer vier keer vaker last van hebben als leeftijdsgenoten zonder dementie. In zorginstellingen heeft bijna 60 procent van de bewoners met dementie urineverlies. De combinatie van incontinentie voor urine en feces (dubbele incontinentie)komt daar zelfs bij 55 procent van de incontinenten voor.

Dementie leidt op verschillende manieren tot incontinentie

Incontinentie - of dat nu ontlastings- of urinecontinentie is - komt dus veel voor bij mensen met dementie. Bij Alzheimer ligt de oorzaak vooral in cognitieve problemen. De hersengebieden die belangrijk zijn voor planning, aandacht, herkenning en het begrijpen van lichamelijke signalen zijn beschadigd. Daardoor kan iemand niet meer goed voelen dat hij of zij naar het toilet moet, of niet meer weten waar het toilet is. Ook het uitvoeren van de verschillende stappen van toiletgebruik wordt lastiger. Bij andere vormen van dementie spelen vaker motorische problemen, gedragsveranderingen of verstoorde zenuwsignalen een rol:

Incontinentie bij Alzheimer

De incontinentie komt vooral door problemen met geheugen, herkenning en het uitvoeren van stappen. De blaas werkt vaak nog goed, maar het brein stuurt de handelingen minder goed aan. De weg naar het toilet vinden kan soms ook moeilijk zijn.

Incontinentie bij vasculaire dementie

Schade aan bloedvaten kan zorgen voor evenwichts- en loopproblemen. Daardoor komt iemand te laat bij het toilet. Ook kan de signaalroute tussen blaas en hersenen verstoord raken.

Incontinentie bij Lewy body dementie

Geeft vaak een plotselinge, sterke aandrang en motorische problemen (lijkt soms op Parkinson). Toiletbezoek wordt daardoor minder voorspelbaar.

Incontinentie bij frontotemporale dementie

Hier zijn vooral gedrag en impulscontrole aangetast. Iemand voelt aandrang wel, maar reageert niet op tijd. Ontremming kan meespelen.

Incontinentie bij Parkinson-dementie

Door stijve spieren en trage bewegingen duurt het langer om bij het toilet te komen. De zenuwsignalen tussen hersenen en blaas werken minder goed.

Andere factoren die meespelen

Ook verminderde mobiliteit kan een rol spelen. Als lopen of opstaan moeilijker gaat, komt iemand sneller te laat bij het toilet. En een verminderd overzicht helpt ook niet: handelingen zoals bukken, kleding openen en gaan zitten worden te complex. Tenslotte kunnen een blaasontsteking, obstipatie of bepaalde medicijnen de incontinentieklachten versterken.

Wat kan helpen om klachten te verminderen?

Incontinentie bij Alzheimer is vaak niet volledig te voorkomen, maar er zijn manieren om het dagelijks leven prettiger te maken.

Let op de eerste signalen
Zoals vaker naar het toilet moeten, steeds nét te laat zijn of onrust vóór een ongelukje.
Maak de omgeving eenvoudiger
Een duidelijk zichtbaar toilet, goede verlichting en een vrije looproute verkleinen de kans op problemen.
Eenvoudige kleding
Broeken of rokjes die makkelijk losgaan maken toiletgebruik sneller en minder stressvol.
Wees bedacht op medische oorzaken
Obstipatie, blaasontstekingen of bijwerkingen van medicijnen kunnen incontinentie verergeren.
Bescherm de huid
Urine of ontlasting op de huid kan leiden tot problemen zoals roodheid, irritatie of jeuk, vooral wanneer de huid vaker vochtig blijft. Goed wassen en drogen helpt irritatie te voorkomen.
De juiste incontinentiematerialen
Gebruik van passende incontinentiematerialen om ongelukjes op te vangen en de huid te beschermen.

Smeren met ontlasting

Een bekend probleem in de zorg, is dat mensen met dementie soms gaan smeren met hun ontlasting. Vaak gebeurt dat 's nachts, maar soms ook overdag. Mensen met dementie worden 's nachts vaak wakker, omdat hun hersenen niet meer kunnen onderscheiden wanneer het dag of nacht is. Ze gaan dan soms plukken en friemelen aan hun kleding of incontinentiemateriaal, waardoor de zij gaan smeren met hun ontlasting. Het smeren met ontlasting kan voor hen ook voelen als het 'wegpoetsen' of 'opruimen.' Iets wat je wegpoetst is er immers niet. Als lichamelijke oorzaken zijn uitgesloten (heeft iemand last van een moeilijke stoelgang, doet het pijn door aambeien of kloofjes?) kan een plukpak - ook wel smeerpak genoemd - helpen. Dit kledingstuk is bedoeld voor mensen die onbedoeld hun kleding of incontinentiemateriaal uittrekken. Doordat het één geheel is, kan er niet geplukt of gefriemeld worden aan ondergoed en incontinentiemateriaal.

Auteur